Socjaldemokracja – geneza
Genezy socjaldemokracji należy szukać pod koniec XIX wieku, w sytuacji rozłamu międzynarodowego ruchu robotniczego na dwa zasadnicze obozy – rewolucyjny oraz reformistyczny. Zwolennicy tendencji reformistycznej opowiadali się za przechwyceniem władzy przez proletariat na drodze demokratycznej i ewolucyjnej, nie zaś rewolucyjnej; uważali, iż da się połączyć założenia socjalistyczne z systemem demokratycznym. Ten podział utrwalił się ostatecznie po I wojnie światowej – ruch robotniczy od tej pory na trwałe podzielił się na nurt komunistyczny (rewolucyjny) i socjaldemokratyczny (reformistyczny).
Od tego momentu ideologia socjaldemokratyczna przechodziła liczne metamorfozy. Po II wojnie światowej na dłuższy czas utrwalił się program socjalizmu demokratycznego – główny akcent położono na zjednoczenie idei walki z wyzyskiem (element socjalizmu) z krytycznym podejściem do komunizmu oraz z demokratycznym zwalczaniem przemocy w walce z kapitalizmem. Zasadniczym zadaniem socjaldemokratów w tym czasie stało się tworzenie „państwa dobrobytu”, w którym zagwarantowano by każdemu obywatelowi godne warunki życia. Program ten uległ zmianie w latach 90. XX wieku, wówczas za najważniejsze wartości socjaldemokracji uznano solidarność, równość szans oraz sprawiedliwość społeczną.
Socjaldemokracja – założenia
Wizja człowieka w ujęciu socjaldemokratyczny wyraźnie łączy się ze społeczeństwem – każda istota ludzka jest istotą społeczną, wobec czego spełnia się jedynie w społeczeństwie, które tworzy naturalne środowisko do życia i rozwoju. Społeczeństwo jest sumą jednostek i grup społecznych. Ważnym założeniem jest uznanie pozytywnej natury człowieka, czyli stwierdzenie, że człowiek sam z siebie jest dobry, natomiast to niesprawiedliwe społeczeństwo ponosi winę za wykrzywienie, wynaturzenie istoty ludzkiej. Socjaldemokraci stawiają na takie wartości jak sprawiedliwość społeczna (sprawiedliwy podział dóbr) oraz równość społeczna (równość wobec prawa, równość szans). Ponadto podkreśla się, że każdy obywatel powinien mieć zagwarantowane wolności i prawa, m.in. do pracy, edukacji, opieki zdrowotnej.
Obok społeczeństwa, drugą ważną strukturą jest państwo, które zdaniem socjaldemokratów powinno mieć charakter demokratyczny z uwzględnieniem zasad pluralizmu, trójpodziału władzy, reprezentacji, samorządności oraz poszanowania praw mniejszości. Najlepszym rozwiązaniem jest stworzenie państwa opiekuńczego, które będzie w stanie zapewnić obywatelom odpowiednie warunki do zaspokojenia najważniejszych potrzeb, zagwarantuje równe szanse rozwoju (zniweluje nierówności) i będzie strzegło praw.
Socjaldemokraci wskazują ponadto na potrzebę rozdzielenia Kościoła i od państwa, ustanowienia państwa laickiego, w którym przestrzegano by zasady wolności światopoglądowej.
W kwestiach ekonomicznych przedstawiciele socjalizmu demokratycznego na pierwszym miejscu stawiają wartości wolnego rynku i własności prywatnej (obok niej występują także inne formy własności), które są kontrolowane przez państwo. W ideologii tej podkreśla się również konieczności ingerencji władz w życie gospodarcze, wobec czego wspiera się interwencjonizm państwowy jako formę ochrony sfery ekonomicznej.