Ogólna charakterystyka
Teatr i dramat romantyczny, zwłaszcza w wersji polskiej, jest zjawiskiem szczególnym. Po pierwsze, w epoce romantyzmu dużym powodzeniem cieszył się tak zwany teatr popularny, czyli przeciwieństwo teatru elitarnego. Teatr ten dysponował nowymi wynalazkami technicznymi, które umożliwiały szybką zmianę dekoracji, pokazywanie scen zbiorowych i dysponował nowoczesnym typem oświetlenia.
Otworzyło to dramatowi romantycznemu drogę do tworzenia scen, jakie dotąd nie mogły znaleźć się na scenie z przyczyn czysto formalnych. Stąd w dramatach romantycznych pojawia się np. tłum czy elementy fantastyczne.
Po drugie natomiast, jeżeli chodzi o polski dramat powstający w dużej części na emigracji, był on przeznaczony przede wszystkim do odbioru czytelniczego. Emigranci nie mogli bowiem liczyć na wystawienie ich utworów na deskach europejskich teatrów. Obie te tendencje przyczyniły się więc do powstania na gruncie polskiej literatury tak zwanego dramatu niescenicznego.
Przedstawiciele i cechy
Podwaliny dramatu romantycznego w Europie tworzyli Goethe („Faust”) i Byron („Manfred”), u których można zaobserwować synkretyzm gatunkowy, polegający na rozbudowaniu partii lirycznych i wprowadzeniu długich scen monologowych. Ważne osiągnięcie w dziedzinie dramatu to również twórczość francuska, czyli dzieła Victora Hugo („Cromwell” i „Hernani”) i Alfreda de Musseta („Lorenzaccio”).
Generalną cechą dramatu romantycznego jest nawiązywanie na poziomie problematyki do twórczości Szekspira i Calderona. Chodzi tu zatem o zainteresowanie zagadnieniami psychologii, ludzkiego wnętrza i ukrytych namiętności. W obrębie polskiej literatury dramat Szekspirowski realizuje przede wszystkim Juliusz Słowacki („Balladyna”, „Lilla Weneda”). Najczęściej jednak polski dramat porusza problematykę narodową. Największe osiągnięcia w tej dziedzinie to dzieła popowstaniowe: „Dziady” drezdeńskie, „Kordian” i „Nie-Boska komedia”.
Jeżeli chodzi o cechy formalne dramatu romantycznego, stanowi on przeciwieństwo zasad klasycyzmu. Mamy tu więc do czynienia z otwartą, epizodyczną kompozycją akcji, zerwaniem z zasadą trzech jedności i synkretyzmem gatunkowym oraz stylistycznym. Akcja dramatu romantycznego rozgrywa się na dwóch płaszczyznach: realnej (historycznej) i fantastycznej. W obrębie świata przedstawionego pojawiają się więc postaci duchów, aniołów i diabłów.