Reportaż - geneza
Reportaż wykształcił się w drugiej połowie XIX stulecia, co było ściśle związane z rosnącym znaczeniem prasy, która często podejmowała bieżącą tematykę, obrazując zawiłości ludzkiego życia, opisując postęp technologiczny, najnowsze wydarzenia kulturalne, relacjonowała również podróże do dalekich krajów.
Ważną rolę w powstaniu reportażu odegrały proza realistyczna oraz popularne w minionych epokach relacje z podróży i doniosłych wydarzeń.
Reportaż - cechy i założenia
Reportaże miały na celu przedstawianie realnych zdarzeń. Autorzy najczęściej odtwarzali ich przebieg, słuchając świadków lub też sami byli ich świadkami. Gatunek ten od początku miała cechować rzetelność i autentyczność. Fakty przedstawiano z wielką starannością, operując przy tym bardzo dobrym – literackim – językiem.
Szczególnym przykładem reportażu pozytywistycznego są „Listy z podróży do Ameryki” Henryka Sienkiewicza. Wśród ówczesnych odbiorców cieszyły się one wielką popularnością, gdyż nie tylko przybliżały realia życia na odległym kontynencie, ale także, dzięki sprawności autora, stylizowane były na prozę. Twórca „Trylogii” zawarł w nich także wiele aktualnych przemyśleń, m.in. doszukiwanie się podobieństw w sytuacji Indian i Polaków, podejmowanie tematyki emigracyjnej i in.
Powiązanie reportażu z prozą było nieprzypadkowe, gdyż autorami najbardziej poczytnych serii reportaży byli właśnie literaci, twórcy.
Reportaż - najważniejsi twórcy i przykłady
Henryk Sienkiewicz „Listy z podróży do Ameryki” (1876 – 1878);
Adolf Dygasiński „Listy z Brazylii (1900);
Sygurd Wiśniowski „Listy z Czarnych Gór” (1875).
Reportaż w XX w.
XX wiek to okres, w którym reportaż i proza fabularna coraz mocniej na siebie oddziaływały. W latach międzywojennych krytycy literaccy wprowadzili termin „literatura faktu”, który obejmował utwory narracyjne, niekoncentrujące się na fikcji, lecz stawiające na pierwszym miejscu autentyczność opisywanych zdarzeń i realiów.
Współcześnie wyróżnia się rozmaite formy reportażu: społeczno-obyczajowy, podróżniczy, popularnonaukowy (wszystkie trzy dziedziny tematyczne wysoko ceniono już w XIX stuleciu), sportowy, sądowy oraz wojenny. Największą popularnością nadal cieszą się teksty opisujące odległe zakątki świata, często zwracając szczególną uwagę na ukształtowanie tamtejszych społeczeństw, obce wierzenia, obyczaje i systemy wartości, a także te społeczno-obyczajowe. Nierzadko reportażyści posługują technikami stosowanymi w beletrystyce, przez co granica pomiędzy dłuższymi i bardziej rozbudowanymi reportażami a powieściami może się zacierać.
Za najważniejszych polskich autorów reportaży w XX stuleciu uważa się: Ryszarda Kapuścińskiego, Hannę Krall, Teresę Torańską, Krzysztofa Mroziewicza, Alinę i Czesława Centkiewiczów, Melchiora Wańkowicza, Mariana Brandysa.
Warto również wymienić nazwisko amerykańskiego reportażysty – Boba Woodwarda, który w swoich tekstach często opisywał sposoby działania władz Stanów Zjednoczonych i funkcjonowania tamtejszych instytucji. Jego twórczość wpisuje się w niezwykle ostatnio popularny nurt dziennikarstwa śledczego.
Obok niego kolejną coraz silniejszą tendencją jest tzw. human interest journalism (teksty skupione na człowieku, jego pragnieniach, zainteresowaniach, osiągnięciach).