Powieść tendencyjna - definicja, cechy, przykłady

Powieść tendencyjna - geneza

Powieść tendencyjna była gatunkiem literackim charakterystycznym dla polskiego pozytywizmu. Wraz z nadejściem nowej epoki zmianie uległ również obowiązujący światopogląd, a więc pożądane idee i wartości. Aby kształtować u ówczesnych określone cechy (patriotyzm, odpowiedzialność za siebie i innych, zamiłowanie do pracy itd.), sięgano właśnie po literaturę, tworząc utwory bardzo wyraźnie oddzielające dobro od zła i jawnie promujące wzorce postępowania.

Powieść tendencyjna - cechy i założenia

Nazwa gatunku pochodzi od łacińskiego słowa tenderekierować. Takie było właśnie główne zadanie powieści tendencyjnej – miała ona wskazywać czytelnikom właściwą drogę, podsuwać określone rozwiązania, dostarczać wartościowe wzorce, w odpowiedni sposób kształtując ich postawy. Dzieła tego typu podporządkowane były pewnym ideom i hasłom programowym (np. „Marta” – emancypacja kobiet).

Powieść tendencyjna nie pokazywała bohaterów o złożonej i psychice, rozdartych pomiędzy równorzędnymi racjami. Koncentrowała się na bardzo wyraźnym odróżnieniu rzeczy wartościowych od niewiele znaczących, niewartych uwagi. Prezentowane postaci często ukazywane były w sposób schematyczny – reprezentowały albo właściwe podejście (sukces, nagroda), albo szczytne idee promowane w powieści były im obce (porażka, rozczarowanie).

Narrator powieści tendencyjnej był trzecioosobowy i wszechwiedzący. Dzieła te zawierają wiele jego spostrzeżeń, przemyśleń i sądów (ocen). Otwarcie sympatyzuje on z pozytywnym bohaterem, chwaląc jego postępowanie lub przestrzegając przed konsekwencjami, gdy staje się ono niewłaściwe.

Powieść tendencyjna w swoich założeniach miała docierać do jak największej liczby odbiorców (stąd stosowane w niej uproszczenia na wielu płaszczyznach), wpływać na ich działanie i postawy życiowe. Stała się ona szczególnie cennym narzędziem „poprawiania świata” dla pozytywistów.

Powieść tendencyjna - twórcy i przykłady

Eliza Orzeszkowa – „ Na prowincji” (1870), „Marta” (1873);

Michał Bałucki – „Siostrzenica księdza proboszcza” (1872);

Andrzej Pług – „Oficjalista” (1866-1867).

Polecamy również:

  • Powieść realistyczna - definicja, cechy, przykłady

    Powieść realistyczna narodziła się w XIX-wiecznej Francji. Po raz pierwszy terminu tego użyto w 1826 r. w trzynastym numerze „Mercure français du XIX siecle”. Stanowiło ono wtedy synonim tzw. „literatury prawdy”, miało jednak znaczenie pejoratywne, gdyż kojarzyło się z tym, co jest... Więcej »

  • Powieść naturalistyczna - definicja, cechy, przykłady

    Powstanie naturalizmu jako nurtu w literaturze ściśle wiąże się z postacią francuskiego pisarza Emile'a Zoli. Prekursorami nowego prądu byli m.in. Gustaw Flaubert i bracia Goncourt (w przedmowie do „Germinie Lacerteux” apelowali oni o absolutną naukowość literatury i kliniczne badanie zachowań... Więcej »

  • Powieść przygodowa - definicja, cechy, przykłady

    Powieść przygodowa narodziła się w XVIII w. W jej powstaniu znaczącą rolę odegrały pamiętniki, dzienniki i różnego rodzaju relacje przedstawiające wydarzenia, jakich uczestnikami byli ich autorzy. Powieść przygodowa często łączona jest z powieścią podróżniczą – przedstawianie bohaterów... Więcej »

  • Powieść historyczna - definicja, cechy, przykłady

    Nowoczesna powieść historyczna narodziła się w XIX stuleciu, jednak jej początków badacze doszukują się już w starożytnych eposach, których akcja rozgrywa się na tle ważnych i znaczących wydarzeń dziejowych („Iliada”, „Eneida” itp.) oraz w średniowiecznych romansach rycerskich. Więcej »

  • Powieść podróżnicza - definicja, cechy, przykłady

    Powieść podróżnicza to jeden z typów powieści wyodrębniony przy zastosowaniu kryterium tematycznego. Dominujący jest tu topos podróży, fabuła koncentruje się wokół jakiejś wyprawy głównego bohatera. Klasyczny schemat powieści podróżniczej obejmuje: podjęcie decyzji o... Więcej »

Komentarze (0)
Wynik działania 5 + 3 =
Ostatnio komentowane
Ta książka jest wyjątkowa , przyjemnie się czyta to streszczenie
• 2024-11-11 09:32:23
na czym polegają te fundacje i stowarzyszenia? brakuje tu wyjaśnienia i jakiegoś przyk�...
• 2024-11-05 17:38:04
Głupota w tekście! Janusz i Agnieszka się nie związali, bo byli bardzo bliskim kuzynos...
• 2024-10-27 17:40:49
Super
• 2024-10-21 17:09:20
Bardzo trudne.
• 2024-10-21 13:31:17