Definicja słownikowa podaje, iż archaizm to „wyraz, forma wyrazu, konstrukcja składniowa, które wyszły z użycia”. Tekst „Bogurodzicy” – polskiej pieśni religijnej powstałej na przestrzeni XI-XIII wieków – zawiera wiele takich form, które dziś mogą wydawać się już niezrozumiałe. Część wyrazów z tego wiersza przestarzała była już nawet w XVI stuleciu!
Podział archaizmów i ich przykłady na podstawie „Bogurodzicy”
Archaizmy leksykalne – dawne wyrazy, które wyszły z użycia. Najliczniejsza grupa archaizmów wchodzących w skład „Bogurodzicy”.
- „dziela” – dla
- „Gospodzin” – Pan, Gospodarz
- „zbożny” – dostatni, pomyślny
- „przebyt” – bytowanie, przebywanie
- „bożyc” – Syn Boga
- „jegoż” – czego, o co
- „jąż” – którą
- „zwolena” – wybrana
Archaizmy fonetyczne – związane z dawną wymową określonych słów (np. udźwięczniającą).
- „Krzciciela” – chrzciciela
- „sławiena” – wsławiona (forma ta do Polski przybyła najprawdopodobniej z Czech)
Archaizmy słowotwórcze – związane z praktykowanym w dawniejszych czasach sposobem tworzenia wyrazów.
- „Bogurodzica” – Matka Boga (forma ta powstała przez stosowaną w średniowieczu formę: matka (komu?) Bogu),
- „Bożyc” – Syn Boga (jak księżyc = syn króla)
- Archaizmy składniowe – wiążące się z niepraktykowanym już sposobem łączenia wyrazów w zdaniach
- „Bogiem sławiena” – przez Boga sławiona lub sławiona ze względu na Boga (którego Syna narodziła)
- „twego dziela” – dla twego
Archaizmy fleksyjne – wyrazy odmieniane według dawnych wzorców, przez co zawierają archaiczne końcówki.
- „zyszczy” – pozyskaj
- „raczy” – racz
- „spuści” – ześlij
- "napełń" - napełnij