Zimna wojna - przyczyny, geneza, definicja

Zakończenie II wojny światowej przyniosło całkowitą zmianę układu sił na świecie, w wyniku załamania się starych imperiów europejskich (Francja, Wielka Brytania, Niemcy), na rzecz dwóch nowych supermocarstw. Zarówno USA, jak i ZSRR są uznawane głównymi zwycięzcami II wojny światowej. W wyniku podziału świata na konferencjach w Jałcie i Teheranie ZSRR zyskało kontrolę nad praktycznie całą Europą Wschodnią i Środkową. USA z kolei umocniło swoje panowanie na Pacyfiku i uzależniło od siebie w dużym stopniu kraje Zachodu.

Już wkrótce jednak okazało się, że stan powojennego pokoju jest nie do utrzymania. Przywódcy ZSRR, w tym oczywiście Józef Stalin uważali, że głównym celem istnienia państwa Sowietów powinien być „eksport” komunizmu do innych krajów świata i przejęcie w nich władzy przez partie „czerwonych”. USA pod przewodnictwem prezydenta Harry'ego Trumana uważało już wtedy komunizm za ideologię agresywną, zbrodnicza, a przede wszystkim – zagrażającą amerykańskiej strefie wpływów.

Oba mocarstwa nie mogły jednak rozwiązać konfliktu drogą militarną, ze względu na bardzo wyrównane potencjały gospodarcze i militarne. Istniejąca z początku przewaga USA, posiadających broń atomową została na początku lat 50. wyrównana przez ZSRR, które również przeprowadziło udane eksperymenty z tym typem broni. Począwszy od lat 60. XX wieku każdy otwarty konflikt pomiędzy mocarstwami musiałby zakończyć się całkowitym zniszczeniem obydwu przeciwników, a przez to otwarta wojna stała się niemożliwa. Z tego też powodu kolejni przywódcy ZSRR i USA skupili się na pośrednim prowadzeniu konfliktu – walki wywiadów, wspieraniu reżimów komunistycznych (ZSRR) i demokracji (USA) w strategicznie ważnych państwach, organizowania przewrotów i interwencji zbrojnych, finansowania dysydentów i innych, półjawnych i niejawnych akcji. Stąd też mówimy o „Zimnej” Wojnie.

W latach 40. i 50. wydawało się, że to ZSRR ma przewagę nad USA, ze względu na rosnące w siły ruchy komunistyczne w państwach Zachodu i ogromny potencjał militarny, jak również pewne zwątpienie w szeregach demokracji zachodnich. Począwszy jednak od śmierci Stalina w 1953 roku szanse zwycięstwa zaczęły się wyrównywać. USA poniosły prestiżową klęskę w czasie wojny w Wietnamie, na przełomie lat 60. i 70, z kolei Sowieci przegrali interwencję zbrojną w Afganistanie w latach 80. Teatrem działań wywiadów stała się Afryka i kraje Azji. Oprócz tego co jakiś czas dochodziło do zbrojnych incydentów, stawiających świat na krawędzi wojny atomowej (kryzys kubański 1962).

Ostatecznie jednak to system komunistyczny okazał się mniej wydolny od wolnego rynku, hołdowanego przez USA. Począwszy od połowy lat 80. ZSRR pogrążał się w coraz większym chaosie, a reformy Michaiła Gorbaczowa zamiast uratować, tylko pogorszyły jego sytuację. Ostateczny rozpad ZSRR w roku 1991 i wyzwolenie się z orbity jego wpływów państw Europy Wschodniej (Jesień Narodów 1989-1990) zakończyły ostatecznie Zimną Wojnę, pozostawiając USA jako jedyne istniejące supermocarstwo.