Powstanie dekabrystów w Rosji (1825) - czym było, przyczyny, przebieg, skutki

Aleksander I, panujący w latach 1801-1825, w początkowym okresie rządów wydawał się być carem o liberalnych poglądach, zdolnym do zreformowania państwa w duchu swobód obywatelskich. Okazało się jednak, że car z biegiem lat coraz bardziej odchodził od idei przyświecających pierwszym latom jego panowania. Szczególnie odczuwalne było to po roku 1815, kiedy to Europa uznała cara rosyjskiego za zbawcę od „korsykańskiego potwora” (Napoleona), to zaś przekonało władcę rosyjskiego o swojej nieomylności. W rezultacie druga połowa rządów cara doprowadziła jedynie do zaostrzenia polityki wewnętrznej  i ograniczania swobód obywatelskich.

Taka forma rządów powodowała opór w szerokich kręgach  oświeconej części społeczeństwa, zwłaszcza zaś wśród wykształconej i liberalnej części szlacheckiej kadry oficerskiej. W odpowiedzi na despotyczne rządy Aleksandra, w wojsku zaczęły powstawać coraz to nowe spiski, mające na celu przejęcie władzy po śmierci cara i wprowadzenie szeregu reform w duchu liberalnym i oświeceniowym. Największe znaczenie miały dwie organizacje powstałe w roku 1821 – Związek Północny i Związek Południowy.

1.12.1825 roku zmarł car Aleksander I. Wedle prawa sukcesyjnego jego następcą powinien być brat cara Konstanty, który jednak w wyniku wewnętrznych umów w rodzinie zrzekł się prawa do tronu (było to związane z jego małżeństwem z polską szlachcianką). W rezultacie nowym carem został Mikołaj I, również brat zmarłego.

Zamieszane związane z objęciem tronu przez Mikołaja wydawało się być idealnym momentem do uderzenia dla spiskowców. W czasie, gdy nie było jeszcze pewne kto przejmie władze w państwie, spiskowcy sprowokowali do buntu część jednostek wojskowych znajdujących się w Sankt Petersburgu (26.12.1825). Zbuntowane oddziały domagały się uznania carem Konstantego. Mikołaj I nie miał innego wyboru i musiał powstanie zdusić siłą. W rezultacie ataków wiernych carowi sił, powstańcy zostali zmuszeni do odwrotu, później zaś bezwładnej ucieczki. Klęską zakończyły się również próby wywołania powstania na innych terenach. Mikołaj I był w stanie pewnie uchwycić władzę w państwie.

W rezultacie nieudanego powstania skazano na śmierć większość przywódców spisku (mimo że wykonano tylko nieliczne wyroki). Wielu niedoszłych powstańców zostało zesłanych karnie na Syberię bądź wysłanych do odległych prowincji cesarstwa. Trauma związana z zamachem na cara była odczuwalna w społeczeństwie rosyjskim jeszcze przez wiele lat. W obawie przed powtórzeniem się powstania car wolał trzymać się konserwatywnej polityki. Jednocześnie Rosja była jednym z nielicznych krajów, których nie objęły ruchy narodowościowe i ludowe, zwane Wiosną Ludów, w roku 1848. Nieudany pucz wojskowy dekabrystów na dobre zakonserwował rosyjski system rządzenia.