Odwilż po śmierci Stalina - historia

W  marcu 1953 roku doszło do dawno wyczekiwanego przez wielu ludzi wydarzenia – zmarł Józef Stalin, przywódca ZSRR. Tuż po jego śmierci przez cały blok wschodni przelała się fala oficjalnie manifestowanej żałoby i żalu za „umiłowanym przywódcą proletariatu”. W praktyce jednak znacznie ważniejsze były zakulisowe działania na Kremlu, gdzie o schedę po Stalinie zaczęli walczyć jego dawni współpracownicy. Najważniejszymi kandydatami na stanowisko I sekretarza wydawali się Nikita Chruszczow i Ławrientij Beria. Ostatecznie górą okazał się ów pierwszy, zaś Beria został skazany na śmierć i rozstrzelany.

Chruszczow w czasach stalinowskich był wiernym wykonawcą woli wodza, jednakże po jego śmierci uznał, że konieczne jest złagodzenie kierunku polityki. Uważał on, że militarny konflikt z Zachodem nie jest pożądany w tym momencie, stąd też pewne rozluźnienie napięcia – jego efektem było zakończenie konfliktu w Korei. Chruszczow obrał również łagodniejszą politykę wobec „demoludów” - czyli krajów Europy Wschodniej, zdominowanych przez ZSRR, które zyskały większą swobodę w decyzjach wewnętrznych. Wreszcie, przełomowym momentem „odwilży” był wygłoszony na XX Zjeździe KPZR (Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego) tajny referat „O kulcie jednostki”, w którym potępiano politykę Stalina i nazywano jego rządy okresem „błędów i wypaczeń”. Jednocześnie z tymi działaniami doszło do znacznego złagodzenia polityki więziennej w ZSRR. Wiele osób zabitych w trakcie czystek zostało zrehabilitowanych, doszło również do masowych zwolnień z łagrów. W gospodarce przesunięto środki lokowane dotąd w przemysł ciężki w produkcję artykułów pierwszej potrzeby, przemysł lekki i budownictwo. Złagodzono cenzurę, pozwolono nawet na pewną dozę krytycyzmu wobec osiągnięć systemu.

Kres właściwej części destalinizacji przyniosły wydarzenia na Węgrzech i w Polsce w roku 1956, kiedy to doszło do zachwiania się władzy komunistycznej w tych krajach. Kurs polityczny został znowu zaostrzony, podobnie jak kontrola. Jednakże nie osiągnęła ona nigdy poziomu z czasów Stalina. Destalinizacja i „odwilż” przyniosły jednak długofalowe skutki dla świata – skończyło się bezpośrednie zagrożenie wybuchem „gorącej wojny”, oba bloki zaś aż do połowy lat 60. skupiły się głównie na walce „prestiżowej” i finansowaniu konfliktów lokalnych.