Docere et delectare (nauczać i bawić) to formuła wyznaczająca zadania oświeceniowej literaturze. Literatura poprzednich epok również je realizowała, jednak w osiemnastym wieku zwiększył się nacisk na dydaktyzm, sztuka miała bowiem wychowywać ludzi na oświeconych obywateli.
Jednym z realizatorów tej misji w Polsce był biskup Ignacy Krasicki – autor satyr, bajek, poematów heroikomicznych, powieści i innych utworów, które łączył nadrzędny cel wychowawczy.
„I śmiech niekiedy może być nauką,/ Kiedy się przywar, nie osób natrząsa (...)” – pisał poeta w „Monachomachii”. Cel ten realizował doskonale w swoich bajkach – utworach krótkich, lekkich dowcipnych, zawierających jednocześnie morał. Krasicki często czynił bohaterami bajek zwierzęta, które symbolizowały określone ludzkie cechy. W zwięzły i zabawny sposób przedstawiał proste historie, które niosły ze sobą naukę. Morał bywa wyrażony u Krasickiego expressis verbis, czasem jednak odbiorca sam musi wyciągnąć lekcję z przedstawionych zdarzeń.
Tematem bajek są najczęściej ludzkie przywary: pycha i próżność („Szczur i kot”, „Kruk i lis”, „Malarze”), dewocja („Dewotka”), naiwność („Jagnię i wilcy”), a nawet przesadna wiarę w rozum („Filozof”).
Podobne założenia przyświecały Krasickiemu, kiedy pisał satyry, choć tutaj forma nie zawsze jest tak lekka. O ile bajki, pomimo piętnowania wad ludzkich, są zawsze zabawne, to satyry, przynajmniej niektóre, mają bardziej gorzki wydźwięk. W bajkach autor kpił ogólnie z ludzkich słabości, w satyrach skupia się na bolączkach polskiego społeczeństwa. Krytyka skierowana jest wyraźnie w stronę sarmackiej szlachty skorej do awantur i pijaństwa, dbającej o własne wygody kosztem dobra kraju, zacofanej i butnej. W satyrach poeta większy nacisk kładzie na „uczyć” niż „bawić”. W obu zbiorach satyr znajdują się utwory całkiem poważne, takie jak: „Świat zepsuty”, „Do króla” czy „Palinodia”.
Poczesne miejsce w dorobku Krasickiego zajmują poematy heroikomiczne. W 1774 roku napisał on „Myszeidę”, poemat oparty na legendzie o królu Popielu. Parodiując konwencję poematu bohaterskiego, przedstawił walkę kotów i myszy. W utworze pojawiają się typowe dla gatunku elementy: narady bojowe, przemówienia wodzów, interwencje sił nadprzyrodzonych, pojedynki herosów. Uzyskany w ten sposób efekt komiczny miał służyć satyrze politycznej. Autor ośmieszył skorumpowane środowisko dworskie pogrążone w wewnętrznych konfliktach.
Element dydaktyzmu, ale i zabawy widoczny jest w powieściach Krasickiego. „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki” to przykład utopii. I choć nie jest to utwór stricte komiczny, nie brak w nim zabawnych scen i wątków fantastycznych. Pomysł stworzenia wizji idealnego społeczeństwa to zabieg służący zainteresowaniu odbiorcy, który przy okazji ciekawej lektury dostrzeże także niedostatki i wady otaczającego go świata.