Charakterystyka mieszczaństwa w „Lalce”
Mieszczaństwo tworzy w „Lalce” Bolesława Prusa najbardziej zróżnicowaną i podzieloną wewnętrznie grupę społeczną. Większość tych ludzi łączy wyłącznie status materialny. Do warstwy tej zaliczają się: przedstawiciele inteligencji, studenci, kupcy oraz mieszkańcy miasta wykonujący rozmaite zawody. Wewnętrzna niespójność przejawia się także na płaszczyznach narodowościowej i wyznaniowej: pośród mieszczan pojawiają się Żydzi, Niemcy oraz Polacy (Rosjanie nie pojawiają się w „Lalce” ze względu na cenzurę).
Najdotkliwszym zarzutem pod adresem mieszczaństwa, jaki można znaleźć w dziele Prusa, jest jego całkowita bierność. Mieszczanie, pomimo sporego potencjału (widocznego także w ich liczebności), wolą wieść proste życie, niż szukać sposobów na poprawę sytuacji narodu. Postawa taka częściowo bierze się z trudnej sytuacji materialnej, częściowo zaś z braku wiary we własne siły. Jeśli ktoś już zdecydował się przekroczyć ten marazm (jak Wokulski lub Stawska), spotykał się z wielką niechęcią i pomówieniami (głównego bohatera nazywano wariatem, Krzeszowską oskarżano o złe prowadzenie się).
Pokolenia mieszczan
W „Lalce” przedstawione zostały trzy pokolenia mieszczan.
Reprezentantem pierwszego z nich był Jan Mincel – człowiek pracowity, sumienny i niezwykle oszczędny. Takie właśnie cechy można przypisywać najstarszej generacji, której przedstawiciele – dzięki swoim staraniom, przemyślanym decyzjom – często dorobili się sporych majątków, umacniając w ten sposób swoją pozycję społeczną. Doskonale potrafili oni wykorzystać nadarzającą się sytuacją i warunki panujące na rynku.
Wśród reprezentantów drugiego pokolenia – średniego – warto wymienić Ignacego Rzeckiego oraz Augusta Katza. Obu mężczyzn połączyły idealizm oraz pragnienie wolności. Z tych względów obaj postanowili wziąć udział w powstaniu węgierskim, w czasie którego Katz popełnił samobójstwo (gdy uświadomił sobie, że walka ta nie ma sensu).
Postać starego subiekta to uosobienie pracowitości, wiary w obraną raz drogę i lojalności. Pieniądze nie mają dla niego najważniejszego znaczenia, cieszy się, gdy może być pomocny.
Za kluczowego przedstawiciela najmłodszego pokolenia uznaje się Stanisława Wokulskiego. Był to co prawda ubogi szlachcic, jednak całą młodość spędził pracując w winiarni u Hopfera. Wokulski również odznaczał się bardzo silnie zinternalizowanymi wartościami, pośród których najważniejsze miejsce zajmowały pracowitość i patriotyzm. Dzięki swojej przedsiębiorczości udało mu się zdobyć fortunę, umożliwiającą mu staranie się o akces do arystokracji.
Opisane powyżej postaci dobitnie ukazują, że wśród mieszczan znajdowali się ludzie o wielkim potencjale i wspaniałych zdolnościach. Były to niestety pojedyncze przykłady na tle bardzo dużej licznebnie grupy. Nieco młodsi od Wokulskiego są jego subiekci – Lisiecki i Mraczewski – postaci nieprzejawiające ani życiowej zaradności, ani niestarające działać dla dobra ogółu.
Różne narodowości mieszczan
Mieszczaństwo niemieckie – przedstawicielami mieszczaństwa niemieckiego są Hopfer oraz rodzina Minclów. Ludzie ci prowadzili interesy w Warszawie, lecz w żaden sposób nie traktowali tego jako ujmy. Cieszyli się szacunkiem i poważaniem mieszkańców, którzy potrafili docenić ich pracowitość.
Mieszczaństwo żydowskie – np. Szlangbaumowie. Odznaczali się wielką oszczędnością i „nosem do interesów”. W dodatku wszyscy mieszczanie pochodzenia żydowskiego tworzyli silną całość, zaciekle walczącą w obronie swoich interesów. Pragnienie osiągnięcia jak największych zysków doprowadziło do tego, że zaczęli wypierać z interesów Polaków.
Mieszczaństwo polskie – w dużej mierze toczone przez wewnętrzną zazdrość i nienawiści. Jego bierność skontrastowana jest z konsekwencją, pracowitością i oszczędnością przedstawicieli innych narodów.
Najważniejsi bohaterowie należący do mieszczaństwa: Wokulski, Szprot, Węgrowicz, pani Stawska, pani Meliton, Mraczewski, Zięba, Lisiecki, Patkiewicz, Maleski