Lalka to wielka powieść polskiego realizmu. Utwór porusza wiele problemów. Poniżej pokrótce opisujemy główne wątki w Lalce. To świetna powtórka przed sprawdzianem z lektury!
Główny wątek Lalki - nieszczęśliwa miłość
Główny wątek dzieła dotyczy historii nieszczęśliwej miłości kupca i arystokratki. Autor kreśli dzieje znajomości tej pary, ukazując bohaterów na tle dwu różnych klas społecznych.
Główną przeszkodą na drodze Wokulskiego do szczęścia okazują się nie tyle trudności w zdobyciu odpowiedniego statusu materialnego, co kwestia pokonania uprzedzeń arystokratów.
Pomimo starań bohatera jego uczucie do Izabeli skazane jest na klęskę. Wokulski hołduje ideałom romantycznym (idealizowanie miłości), a te – pod koniec XIX wieku – stają się coraz bardziej anachroniczne. Powieść Prusa ukazuje więc upadek ideałów pokolenia romantyków.
Romantyczny światopogląd w Lalce - główni przedstawiciele
Głównymi przedstawicielami romantycznego światopoglądu są w „Lalce” Wokulski i jego najbliższy przyjaciel – Ignacy Rzecki.
Rzecki to postać wychowana w kulcie Napoleona Bonaparte, weteran kampanii węgierskiej i wielki patriota, wciąż czekający na „wielki, europejski zryw”.
Podobny „romantyczny życiorys” posiada Wokulski – czynny uczestnik powstania styczniowego, zakończonego, w jego wypadku, zesłaniem na Syberię.
Pomimo życiowych rozczarowań obaj bohaterowie nie mogą się uwolnić od wpojonych im w młodości przekonań. Wokulski zapłaci za to wysoką cenę. Większość bohaterów powieści zdaje sobie sprawę ze zmian zachodzących w świadomości społecznej. Idealizm nie ma szans na zaistnienie w świecie zdominowanym przez coraz bardziej widoczny kult pieniądza (co szczegółowo uświadamia Ignacemu Szuman).
Romantycy muszą wyginąć, to darmo; dzisiejszy świat nie dla nich (…). Powszechna jawność sprawia, że już nie wierzymy ani w anielskość kobiet, ani w możliwość ideałów (...) – wyznaje doktor Rzeckiemu.
Pozytywizm alternatywą dla romantyzmu?
Alternatywne hasła pozytywizmu – filantropia, praca nad gospodarczą odbudową kraju, praca u podstaw, rozwój techniczny, rozwój urbanistyki – również nie zdają egzaminu.
Klasycznym przykładem „pozytywisty w działaniu” jest sam Wokulski (pomimo tego, że motorem jego przedsiębiorczości jest uczucie). Kupiec prowadzi szeroko zakrojoną działalność filantropijną. Ma świadomość swoich możliwości i prac, którymi może „służyć” społeczeństwu. Waha się nad wyborem tej drogi, ale faktycznie pomaga wielu osobom w wyjściu z trudnej sytuacji życiowej (Marianna, Wysoccy, lokatorzy kamienicy).
Warto dostrzec kontrast pomiędzy kupcem, który pomimo wątpliwości realizuje pozytywistyczne hasła, a arystokracją, dla której te same hasła pozostają jedynie pięknymi sloganami (książę mający na celu „dobro nieszczęsnego kraju”).
Pozostaje jeszcze wiara w naukę i „kult techniki”. Geist, Ochocki, a w finale być może i sam Wokulski decydują się poświęcić życie badaniom naukowym. Praca badawcza łączy w sobie dwa cele: pragnienie sławy i chęć odkrycia wynalazków, które przyspieszyłyby rozwój społeczny. Można nazwać ją więc kolejnym, póki co niespełnionym ideałem.
Konfrontacja pokoleń dwóch epok w Lalce
Konfrontacja pokoleń dwóch epok to tylko jeden z wielu tematów poruszanych w powieści. Prusowi udało się przedstawić w „Lalce” szeroką panoramę społeczną Polski końca XIX wieku. Autor szczegółowo charakteryzuje koleje grupy społeczne (arystokracja, kupcy, mieszczanie, Żydzi, studenci, robotnicy), kreśli obraz zmian zachodzących w tych środowiskach (np. coraz większy wpływ środowisk żydowskich na kupiectwo), ocenia i potępia zjawiska negatywne (rozrzutność arystokracji, brak zainteresowania autentycznymi potrzebami kraju). Wskazuje też tendencje mające szansę przebudzić i zmusić do działania „uśpione” społeczeństwo.
Lalka - opowieść o ludzkim życiu
Lalka jest wreszcie wielką powieścią o ludzkim życiu, wiecznym poszukiwaniu celu, braku spełnienia i życiowych rozczarowaniach. Motyw ten najlepiej oddają dwa słynne cytat z rozmyślań Rzeckiego, układającego wystawy sklepowe:
(…) Głupstwo handel… głupstwo polityka… głupstwo podróż do Turcji… głupstwo całe życie, którego początku nie pamiętamy, a końca nie znamy… Gdzież prawda (…),
(…) „Marionetki!... Wszystko marionetki!... Zdaje im się, że robią, co chcą, a robią tylko, co im każe sprężyna, taka ślepa jak one (...)”.