Cechy kazania
Kazanie należy do tzw. literatury stosowanej, jest to wypowiedź jakiegoś autorytetu, najczęściej osoby duchownej, w kwestiach moralnych.
Wyróżnia się dwa rodzaje kazań: tematyczne i homilię. Kazanie tematyczne tzw. contio (mowa) lub sermo (gawęda) to utwór oparty na zasadach retoryki, mający kunsztowną formę, napisany językiem literackim, odwołujące się do autorytetów biblijnych i Ojców Kościoła. Kazania takie oderwały się od tradycji ustnej, często powstawały jako utwory do czytania. Są one bliskie traktatom teologicznym, a czasem politycznym. Wyróżnia je funkcja impresywna i nacisk na kwestie moralne, ponadto charakterystyczna dla kazań postawa podmiotu mówiącego, stawiającego się w roli autorytetu przemawiającego do jakiejś zbiorowości.
Homilia to rodzaj kazania oparty na fragmencie Pisma Świętego. Kapłan wyjaśnia wiernym znaczenie danego fragmentu, najczęściej poszukując w nim ukrytego, alegorycznego sensu.
Geneza kazania jako gatunku
Kazanie jako gatunek literacki wywodzi się bezpośrednio z mowy kapłana skierowanej do wiernych, wygłaszanej podczas obrzędów liturgicznych w celu przekazania nauki moralnej.
Św. Augustyn w traktacie „De doctrina christiana” („O nauce chrześcijańskiej”) dokonał adaptacji antycznej retoryki na potrzeby literatury chrześcijańskiej. Tym samym stworzył wzór gatunku. W praktyce kaznodziejskiej opierano się też na księgach profetycznych ze Starego Testamentu, naśladując ich stylistykę.
Przykładowi twórcy kazań i kazania
W Polsce
„Kazania świętokrzyskie”, „Kazania gnieźnieńskie” – najstarsze zachowane polskie kazania, pochodzą z epoki średniowiecza, ich autorstwo nie jest znane.
Piotr Skarga – najwybitniejszy renesansowy twórca kazań, szczególnie znane są jego „Kazania sejmowe”, cykl ośmiu utworów traktujących o największych zagrożeniach („chorobach”) Rzeczpospolitej. Romantycy uważali Skargę za natchnionego proroka, który przewidział rozbiór kraju.
Współcześnie kazania pisał m.in. Karol Wojtyła (np.. zbiór „Znak sprzeciwu”). W twórczości Leszka Kołakowskiego kazanie nabrało cech eseju (np. „Wielkie kazanie księdza Bernarda”).
Na świecie
Wśród Ojców Kościoła wyróżnia się twórczość Jana Chryzostoma, biskupa Konstantynopola, autora m.in. „Homilii na Ewangelię według św. Mateusza” i „Komentarza do Listu św. Pawła do Galatów”.
W średniowieczu wielu było wędrownych kaznodziejów głoszących potrzebę pokuty i poprawy obyczajów. Jednym z nich był franciszkanin Jan Kapistran, święty Kościoła katolickiego, który zawitał między innymi do Krakowa.
Kazania pisali przedstawiciele kościołów reformowanych, często wykładając w nich swoje tezy. Tak czynili wielcy reformatorzy, m.in.: Marcin Luter czy Jan Kalwin, a także anglikanin Jeremy Taylor.
Do grona współczesnych kaznodziejów można zaliczyć: Billego Sunday'a czy Billego Grahama, amerykańskich wyznawców i głosicieli ewangelizmu.