Podział społeczeństwa w Starożytnym Rzymie, podobnie jak w całym świecie antycznym, dzielił obywateli na biednych i bogatych. Jednak dopiero wśród rzymian ten podział był daleko posunięty, niewystępujący w takiej skali w żadnej dotychczasowej cywilizacji ani kulturze.
Obywatele Rzymu w większości zamieszkiwali wsie. Społeczeństwo rzymskie, przez cały okres trwania państwa, miało przeważający charakter rolniczy. Większość stanowili małorolni chłopi, co nawet przy licznych podbojach oraz wzrastającej liczby arystokracji, sprowadzało Rzym do republiki chłopskiej. W poszczególnych okresach przejawiał się w różnych formach, jednak zawsze stanowił podstawę bytu społecznego.
Cechą charakterystyczną ówczesnego społeczeństwa rzymskiego, była nieograniczona władza ojca. Ojciec decydował o życiu i śmierci członków swojej rodziny. Prawo pozwało mu nawet na sprzedaż w niewolę członków własnej rodzinny.
Społeczeństwo Starożytnego Rzymu – Patrycjusze i Plebejusze
Społeczeństwo rzymskie dzieliło się na dwie grupy. Jedną z nich stanowili pełnoprawni obywatele, do których należeli najlepiej urodzeni, najbogatsi przedstawiciele poszczególnych rodów – patrycjusze (łac. Patres – ojciec). Patrycjusze byli uprzywilejowaną grupą społeczną, zwłaszcza w początkowym okresie republiki rzymskiej.
Drugą grupę stanowili tak zwani obywatele niepełnoprawni, czyli plebejusze. Była to zdecydowana większość całego ówczesnego społeczeństwa rzymskiego. Plebejusze stanowili warstwę społeczną, która w większości wywodziła się z ludów podbitych przez rzymian. Byli oni wolnymi ludźmi, jednak do pewnego momentu w historii Rzymu, pozostawali pozbawieni praw obywatelskich.
W roku 450 p.n.e. wprowadzono zakaz małżeństw między tymi dwiema grupami. W V w. p.n.e. użytkowanie ziemi należącej do państwa oraz najwyższe urzędy pozostawały w rękach patrycjuszy.
Zmagania tych dwóch odmiennych w prawach i możliwościach grup społecznych rozciągnął się na cały wiek V p.n.e. i IV p.n.e., ich zakończenie przypada dopiero na początek III w. p.n.e.. Całość konfliktu miała charakter czysto polityczny, plebejusze zmęczeni życiem zdominowanym przez patrycjuszy, rozpoczęli walkę o własne prawa.
Pierwszym osiągnięciem plebejuszy było ustanowienie funkcji trybunów, którzy mieli reprezentować ich szeroko pojęte interesy. Głównie chodziło o nadużycia, jakich patrycjuszowscy urzędnicy dopuszczali się względem najniższych warstw społecznych.
Społeczeństwo Starożytnego Rzymu – Nobilis
Pod koniec IV i w III w. p.n.e. zaczęła się wyodrębniać nowa grupa społeczna zwana nobilitas (nobilis – szlachetnie urodzony, znakomity). Warstwa ta jeszcze bardziej oddzielała się od plebsu. Stanowili rodzaj nowej arystokracji w Starożytnym Rzymie. Posiadali wielkie majątki ziemskie, które stanowiły ich główne źródło utrzymania. Ich kontakty z innymi grupami społecznymi były sprowadzone do minimum i bardzo źle widziane wśród innych „szlachetnie urodzonych”.
Społeczeństwo Starożytnego Rzymu – Niewolnicy
Pomimo ciężkiej sytuacji plebsu, daleko mu było do najniższej grupy społecznej jaką stanowili niewolnicy. Stosunek do nich najlepiej obrazuje wypowiedz jednego z pisarzy rzymskich Warona, który nazwał niewolników „narzędziem mówiącym”.
Niewolników najczęściej zatrudniano w gospodarstwach domowych. Ze względu na rolniczy charakter państwa, większość z nich kończyła pracując na roli w najgorszych warunkach.
Lepiej przedstawiła się sytuacja niewolników żyjących w miastach. Niektórzy z nich, oczywiście pod stało opieką swojego pana, mogli liczyć na niewielką niezależność np. w prowadzeniu jego interesów.
Dużą część niewolników stanowili ludzie dobrze wykształceni (pochodzący głownie z Grecji). Zajmowali oni często wysokie i cenione stanowiska. Jako przykład można podać czytanie i pisanie korespondencji przez starożytnych rzymian, którzy nigdy nie robili tego sami, wykorzystywali w tym celu swoich niewolników. Była to dość ironiczna sytuacja, gdyż większość społeczeństwa rzymskiego stanowili analfabeci.