Jako główną przyczynę ruchów osadniczych w XIII – XIV w., podaje się przeludnienie jakie nastąpiło na obszarze Europy Zachodniej. Ponadto wystąpiła wówczas konieczność zagospodarowania dotychczasowych nieużytków oraz terenów zniszczonych na skutek najazdów tatarskich. Dodatkowo ówczesna ludność chłopska dążyła do poprawy warunków bytu, a panowie feudalni do zwiększenia dochodowości poprzez wzrost liczby osadników.
Osadnictwo wsi i miast na prawie polskim odbywało się na podstawie zasad wykształconych zwyczajowo – wolni goście. Właściciele ziemscy zawierali z danym osadnikiem bądź też całą ich grupą umowę ustną. Większości z nich oferowano racjonalizacje świadczeń. Stanowił go czynsz w naturze albo w pieniądzu, określony co do wysokości oraz terminu spłaty. Drugim warunkiem jaki oferowano osadnikom na prawie polskim było prawo wychodu. Oznaczał on w praktyce możliwość opuszczenia danej wsi – po spełnieniu wcześniej określonych warunków.
Trzecim kryterium zawierania umów było unormowanie praw do ziemi na zasadzie własności podległej. Zasiedlona ziemia należała do pana, a chłop dzierżawił ją dożywotnio. Następnie ziemie tę dziedziczyły jego dzieci. W efekcie w XIX w. chłopi starali się o nadanie pełnych praw własności ziemi – uwłaszczenie.
Lokalizacja wsi na prawie niemieckim następowała w wyniku wydania zezwolenia lokalizacyjnego przez monarchę w formie przywileju. Prawo to miało mieć charakter pisany. Zezwolenie to było zazwyczaj związane z wcześniejszym nadaniem immunitetu dla właściciela dóbr oraz zrzeczeniem się przez panującego niektórych regaliów ograniczających swobodę gospodarczą pana.
Na podstawie wydanego zezwolenia, pan zawierał umowę z organizatorem wsi – zasadźcą. Po tym następowało wydanie dokumentu lokacyjnego określającego organizacje wsi. W tym wypadku odbiorcą dokumentu był zasadźca. Akt ten stanowił podstawę do wyłączenia mieszkańców wsi spod mocy pospolitego ruszenia i nadania im prawa niemieckiego. Poza tym uwalniał lokowaną wieś od sądownictwa oraz obciążeń na rzecz monarchy. Dodatkowo dokument określał prawa i obowiązki zasadźcy oraz osadników.
Do warunków osadnictwa należało prawo własności podległej w stosunku do nadziału. Czynsz określony w kwestii wysokości oraz terminu. Poza tym prawo wychodu, pozwalające na opuszczanie wsi w momencie wywiązania się z obowiązków wobec pana. Dodatkowo jednym z warunków był również tzw. okres wolnizny – okres od 2 do 24 lat, w którym osadnicy byli zwolnieni ze świadczeń na rzecz pana.
Lokalizacja miasta na prawie niemieckim oznaczała przeorganizowanie prawne oraz przestrzenne funkcjonujących już ośrodków miejskich. W niewielu przypadkach tworzono zupełnie nowe miasta. Lokalizacja miasta przebiegała w zbliżony sposób do lokalizacji wsi – pan zawierał umowę z zasadźcą, który pozyskiwał ludność z miast Europy Zachodniej.
Podczas procesu lokowania wsi i miast na prawie niemieckim wzorowano się na prawie Magdeburga oraz Lubeki. Dokumenty lokalizacyjne uzyskały m. in. – Złotoryja w roku 1211, Lwówek w roku 1217, Poznań w roku 1253, Wrocław w roku 1226 oraz Kraków w roku 1257.