W X w. państwo polskie objęło bliskie sobie organizacją, kulturą prawem oraz językiem – plemiona. Dzieliły się one na rody. Podobnie jak w pozostałych ówczesnych krajach europejskich, w Polsce doszło do rozpadu więzi rodowych oraz plemiennych. Proces ten dokonał się między X a XIII wiekiem. W następstwie, tak jak na Zachodzie Europy, w państwie polskim trwały tylko rody rycerskie.
W okresie wczesnego średniowiecza, w Polsce funkcjonowała wokół władcy mała grupa możnowładców. Z woli księcia jej przedstawiciele brali udział w sprawowaniu władzy. Osoby z tej niewielkiej frakcji społecznej, należały do wielkich ówczesnych rodów.
Siłę zbrojną tworzyła wówczas kilkutysięczna drużyna książęca. Część jej przedstawicieli przebywała przy władcy, natomiast część odpowiadała za pilnowanie ładu wewnętrznego – rozmieszczona była w grodach. Osoby te były związane z władcą przysięgą wierności.
Od okresu panowania Kazimierza Odnowiciela, możnowładcy oraz przedstawiciele wyższego duchowieństwa otrzymywali od władcy coraz więcej nadań, w postaci majątków ziemskich. Nadania te obejmowały oprócz ziemi również wolną oraz niewolną ludność chłopską.
Od XII w. władca – w większości przypadków, przekazywał wraz z nadaniem przywilej immunitetowy. W efekcie dużą część wolnych książęcych wieśniaków, z czasem została podana zwierzchności możnowładców.
Po tych ostatnich, podobne nadania i immunitety zaczęli otrzymywać również rycerze. Przekazywano im je wówczas w zamian za służbę zbrojną – na tzw. prawie rycerskim. Natomiast wcześniej wspominana drużyna, traciła na znaczeniu na rzecz rycerstwa, zaczęła stopniowo zanikać.
Przywileje nadawane poszczególnym członkom stanu duchownego, a już od przełomu XII i XIII w. całemu polskiemu Kościołowi, stały się podstawą formowania się stanu duchownego. Natomiast w XIII wieku, w rezultacie nadań ziemi na prawie rycerskim oraz immunitetów, wpłynęło na powstanie stanu rycerskiego.
W XIV w. – w czasach rządów króla Kazimierza Wielkiego, zostało spisane prawo zwyczajowe w statutach wiślickich. Został w nich potwierdzony podział stanowy społeczeństwa polskiego. Ówczesny stan rycerski był bardzo liczny, jednak nie został on podzielony na arystokracje oraz szeregowe rycerstwo.
Równowaga utrzymująca się między poszczególnymi stanami, adekwatna do innych społeczeństw zachodnich, cechowała również Polskę do czasów Kazimierza Wielkiego. Jednak już od okresu rządów Ludwika Węgierskiego, rozpoczęła się praktyka nadawania przez władców przywilejów dla stanu szlacheckiego (rycerskiego).
Po licznych przywilejach nadanych przez Władysława Jagiełłę oraz jego syna Kazimierza Jagiellończyka, grupa ta uzyskała przewagę nad resztą stanów. W rezultacie rozwoju przywilejów szlacheckich - najważniejszym dysponentem władzy zwierzchnej w kraju stała się szlachta.
Stan ten stanowiący około 10 procent ludności, uzyskał decydujący wpływ na kwestie związane z polityką wewnętrzną oraz zagraniczną państwa polskiego. W efekcie nastąpiło osłabienie uprawnień króla oraz reszty stanów.
Sama kwestia „szlachectwa” danej osoby, odnosiła się bezpośrednio do jej rodziców – od roku 1505 przynajmniej ojciec musiał być szlachcicem. Nie istniał w teorii podział na szlachtę niższą oraz wyższą, różnice dzielące poszczególnych przedstawicieli tej warstwy społecznej zależały od zamożności. Pod tym względem najwyższą warstwa szlachty była magnateria. W efekcie jako jedyna miała w praktyce wpływ na życie polityczne, kulturalne oraz gospodarcze kraju.
Kolejną była tzw. średnia szlachta, do której zaliczano posiadaczy od jednej do kilku wsi oraz tzw. drobna szlachta, w skład której wchodzili posiadacze części wsi wraz z poddanymi chłopami. Ostatnią warstwę szlachty polskiej stanowiła Gołota. Jej przedstawiciele na tle wyżej wymienionych byli zdecydowanie najbiedniejsi.
Legitymowali się szlacheckim rodowodem, jednak nie posiadali przy tym żadnej ziemi. Częstą praktyką było wykorzystywanie członków tej grupy przez magnaterie polską za odpowiednią opłatą np. na sejmikach ziemskich bądź też wolnych elekcji. W późniejszym okresie – na skutek tych praktyk, członkowie gołoty zostali pozbawieni prawa głosu. Nie mieli również obowiązku brania udziału w pospolitym ruszeniu, co było jednym z podstawowych obowiązków szlachty polskiej.