Kazimierz II Sprawiedliwy – Pochodzenie
Kazimierz II (1138 – 1194) był najmłodszym synem Bolesława Krzywoustego i jego drugiej żony – Salomei z Bergu. Urodził się prawdopodobnie jeszcze za życia swojego ojca, jednak nie otrzymał – w odróżnieniu od sowich braci, żadnej dzielnicy. Do roku 1145 pozostawał pod opieką matki, a następnie brata – Bolesława Kędzierzawego. Żoną Kazimierza była córka księcia z dynastii Przemyślidów Konrada II – Helena. Z tego związku urodziło się władcy polskiemu siedmioro dzieci.
Po interwencji cesarza Fryderyka Barbarossy w sprawie wygnania pierwszego seniora – Władysława II, Bolesław Kędzierzawy złożył mu hołd lenny w Krzyszkowie, w celu zachowania władzy zwierzchniej w państwie. Dodatkowo Kazimierz został oddany jako zakładnik, mający zagwarantować lojalność dwóch swoich braci. Do Polski powrócił prawdopodobnie już w roku 1161.
W trakcie nieudanej wyprawy przeciwko Prusom, zainicjowanej przez Bolesława Kędzierzawego, zginął Henryk. Ponieważ otrzymał on na mocy testamentu Krzywoustego ziemie sieradzką, większość jego dzielnicy zagarnął senior, a Kazimierzowi przypadła wówczas mała dzielnica wiślnicka. Obszar ten zwiększył się w momencie objęcia władzy przez nowego seniora – Mieszka III Starego, w roku 1173. Wówczas Kazimierz otrzymał całą dzielnice sandomierską.
W roku 1177 możnowładcy oraz duchowieństwo krakowskie zawiązało spisek przeciwko Mieszkowi Staremu. Był on spowodowany głównie prowadzoną niekorzystną dla kraju polityką finansową. W efekcie cała sytuacja zakończyła się buntem oraz uśnięciem Mieszka z dzielnicy krakowskiej. Nowym seniorem – pricepsem, obwołano wówczas Kazimierza Sprawiedliwego.
Jego przydomek nie był mu współczesny, pojawił się w XVI wieku. Nadano go Kazimierzowi prawdopodobnie na skutek poprawnej współpracy z Kościołem oraz możnymi, dzięki której zachował u potomnych dobrą opinię.
Kazimierz II Sprawiedliwy – Książę zwierzchni
W sytuacji, kiedy starszy brat Mieszko III żył i panował w swojej dzielnicy, a w tym samym czasie Kazimierz został wybrany nowym władcą zwierzchnim, było jawnym złamaniem zasady senioratu. W celu usankcjonowania swojej władzy, nowy senior – princeps dążył do uzyskania poparcia możnych oraz duchowieństwa.
W roku 1180 na zjeździe w Łęczycy Kazimierz, w zamian za przywileje uzyskał zapewnienie, że dzielnica krakowska przypadnie jego potomkom. Pod panowaniem nowego seniora znajdowały się wówczas dzielnice krakowska i sandomierska, a po śmierci księcia mazowieckiego Leszka również Mazowsze.
W czasie swojego panowania książę zwierzchni był szczególnie hojny w stosunku do instytucji Kościoła. Ufundował m. in. klasztor cysterski w Sulejowie, tworzył kolegiaty oraz nadawał dobra i ulgi klasztorom. Ponadto udało mu się wraz z ówczesnym biskupem krakowskim – Gedką, sprowadzić relikwie Świętego Floriana.
Natomiast najważniejszą sprawą dotycząca polityki zagranicznej była kwestia związana z księstwami ruskimi. W roku 1179 Kazimierz wydał swoją córkę za księcia Wsiewołoda Czermnego. Pochodził on z rodu, który właśnie opanowywał tron w Kijowie kosztem Monomachowiczów. Ci ostatni na skutek zawartych małżeństw byli silnie wiązani z braćmi Kazimierza.
Poza tym Kazimierz według niektórych podań, miał przejawiać duże zainteresowania kulturalne. Według relacji Wincentego Kadłubka, księcia interesowały rozmowy na tematy teologiczne oraz filozoficzne. Dodatkowo powyżej wspomniany kronikarz został zainspirowany przez Kazimierza do spisania dziejów polskich.