W roku 1410 dochodzi do bitwy pod Grunwaldem zwycięskiej dla zjednoczonych sił polsko – litewskich. Wydarzenie to stanowiło punkt kulminacyjny wojny z Zakonem Krzyżackim. Obydwie strony zawarły 1 lutego w roku 1411 traktat pokojowy – I Pokój Toruński, który zakończył tzw. Wielką Wojnę trwającą od roku 1409.
Na mocy zawartego pokoju, we władaniu państwa zakonu krzyżackiego pozostawiono ziemie chełmińską oraz Pomorze Gdańskie. Żmudź natomiast oddano Litwie – do śmierci wielkiego księcia Witolda. Ponad to Zakon zgodził się na sąd polubowny w sprawie Sanoka oraz Drezdenki. Krzyżacy zrezygnowali również z pretensji do ziemi dobrzyńskiej.
Wojna trzynastoletnia – Przyczyny
Po zawarciu pokoju toruńskiego żadna ze stron nie była zadowolona z postanowień, jakie wówczas zawarto. Doprowadziło to w rezultacie do napiętych stosunków w latach 1411 – 1454, pomiędzy stroną Polską a Zakonem Krzyżackim. Ten ostatni, ze względu na osłabienie militarne i gospodarcze, starł się unikać otwartych konfliktów ze stroną polską.
W roku 1440 powstaje w Kwidzyniu Związek Pruski – organizacja rycerstwa oraz mieszczaństwa pruskiego. Jako swoje główne cele związek stawiał uzyskanie wpływów na rządy w państwie rządzonym przez krzyżaków oraz zdobycie przywilejów stanowych, zbliżonych do tych nadanych polskiej szlachcie. Poza tym Związek sprzeciwiał się niedogodnej polityce celnej Zakonu.
W tej sytuacji Krzyżacy chcieli odwołać się do sądu papieskiego i cesarskiego, aby osłabić i rozbić związek Pruski. Udało im przeciągnąć na swoją stronę Dolne Prusy. Pomimo gróźb cesarza oraz legata papieskiego, związek funkcjonował dalej. W efekcie przedstawiciele związku zaczęli szukać pomocy u sąsiedniej Polski.
Wyrok cesarza Fryderyka III w sprawie Związku Pruskiego nakazał rozwiązanie go, nałożenie na niego kontrybucji, a dla jego przedstawicieli przewidziano surowe represje. Ponad to na podstawie sfałszowanej bulli papieskiej, na związek została nałożona ekskomunika.
Prusy Dolne, które już wcześniej przeszły na stronę krzyżaków, chciały poddać się wyrokowi. Jednocześnie Gdańsk, Toruń i szlachta chełmińska postanowiły poddać się Polsce. W styczniu w roku 1454 do króla polskiego przybyła delegacja Związku, która w zamian za zbrojną pomoc Polski oferowała władcy polskiemu poddanie Prus oraz Pomorza.
Kazimierz Jagiellończyk nie mógł jednak oficjalnie poprzeć buntu poddanych wobec władzy. Pomimo to zaczęły się przygotowania do powstania w Prusach, które strona polska wówczas nieoficjalnie poparła. Powstanie, które wybuchło już w kolejnym miesiącu, stało się pierwszą bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny trzynastoletniej.
6 lutego w roku 1454 – wraz z atakiem, który miał miejsce w Toruniu, na zamku krzyżackim - wybuchło powstanie, inicjowane przez Związek Pruski. Po zaledwie miesiącu działań przeciwko krzyżakom, ci ostatni kontrolowali już tylko Malbork, Sztum i Chojnice.
Po tych wydarzeniach z poselstwem do Króla Polskiego udał się w imieniu związku Jan Bażycki. Rada Królewska podjęła decyzje o pomocy dla Prus, decyzja ta została zaaprobowana przez Kazimierza Jagiellończyka. 6 marca w roku 1454 król Polski wydał akt inkorporacji Prus i Pomorza do Polski. Stanowiło to drugą bezpośrednią przyczynę wybuchu wojny.
Wojna trzynastoletnia – Przebieg
W chwili rozpoczęcia wojny sytuacja, w jakiej znajdowali się Krzyżacy, była bardzo ciężka. Pomimo, że Zakon mógł spodziewać się pomocy ze strony państw Europy Zachodniej, był w praktyce pozbawiony możliwości podjęcia działań przeciwko stronie polskiej.
Natomiast Polska, która tym razem brała udział w wojnie sama - Litwa pozostała neutralna, nie spieszyła się do rozpoczęcia działań zbrojnych. Zwołane przez Kazimierza Jagiellończyka pospolite ruszenie wielkopolskie, które zebrało się w Cerkwicy, uzależniło rozpoczęcie działań wojennych od uzyskania kolejnych przywilejów.
Władca polski pozbawiony możliwości manewru, nadał przywileje szlachcie wielkopolskiej. Następnie zostało one rozciągnięte w Nieszawie na obszarze całego państwa polskiego. Nowe przywileje ograniczały zdecydowanie władzę polskiego króla w kwestii prowadzenia wojny. W praktyce postawiło to monarchę wobec konieczności prowadzenia działań zbrojnych – bez wojska i pieniędzy.
18 września w roku 1454 dochodzi do pierwszej bitwy pod Chojnicami. Nastąpiła wówczas całkowita klęska polskiego pospolitego ruszenia. Bitwa ukazała również, iż dalsze prowadzenie działań wojennych może być prowadzone skutecznie, jedynie przy wykorzystaniu wojsk najemnych. Rozwiązanie to jednak zwiększało ogólny koszty działań zbrojnych.
Jednocześnie powstańcy w Prusach zostali rozbici pod Malborkiem. Krzyżakom udawało się z czasem odzyskać zajęte przez nich miasta. Z drugiej strony dzięki wsparciu finansowemu z miast pruskich, król polski zorganizował armię zaciężną, uniezależniając się tym samym od pospolitego ruszenia.
W roku 1457 dochodzi do wykupienia przez Kazimierza Jagiellończyka Malborka, Tczewa oraz Iławy z rąk nieopłaconych przez stronę krzyżacką najemnych wojsk czeskich. Pomimo tych zdarzeń przewagę w wojnie zachował Zakon.
Losy wojny odmieniły się ostatecznie na korzyść Polski, za sprawą dwóch zwycięskich bitew. Pierwsza z nich miała miejsce w roku 1462, stanowiła przy tym prawdziwy przełom w wojnie. Wówczas Piotr Dunin zwyciężył siły krzyżackie pod wsią Święcino. Do kolejnej bitwy doszło już w kolejnym roku. Na Zalewie Wiślanym nad flotą krzyżacką zwycięstwo odniosła flota gdańsko – elbląska.
Również papiestwo miało swój udział w wojnie trzynastoletniej. Poparcie jakiego papież oraz cesarz udzielali Zakonowi, doprowadziło do rzucenia klątwy na Kazimierza Jagiellończyka w pierwszych etapach wojny. Natomiast król polski w roku 1462 zawiązał przymierze z Jerzym z Podiebradu, które było skierowane przeciwko kurii rzymskiej.