Do czynników mających wpływ na tendencje zjednoczeniowe na ziemiach polskich w XIII w., zalicza się przede wszystkim ogólną sytuację polityczno – społeczną kraju. Na skutek rozbicia dzielnicowego nastąpiło diametralne osłabienie państwa pod względem bezpieczeństwa. W tej sytuacji pozostawało ono bezsilne wobec zagrożeń zewnętrznych ze strony m.in. Mongołów, Zakonu Krzyżackiego oraz Czech.
W tym okresie instytucja Kościoła stała się elementem łączącym poszczególne dzielnice. Sytuacja taka miała miejsce dzięki zachowaniu przez kościół katolicki formy organizacji jeszcze z przed okresu rozdrobnienia feudalnego. Poza tym grancie diecezji nie pokrywały się z granicami dzielnic, metropolii gnieźnieńskiej podlegały wszystkie biskupstwa. W efekcie wszystkie obszary polskie miały jedno prawodawstwo kościelne.
Podobnie do przedstawicieli duchowieństwa, również mieszczaństwo stanowiło środowisko międzydzielnicowe – interesy miast nie ograniczały się do jednej dzielnicy. Dodatkowo we wszystkich dzielnicach władza znajdowała się w rękach przedstawicieli dynastii piastowskiej, dzięki czemu istniała jedność dynastyczna. Do czynników społecznych, wpływających na próby jednoczenia ziemi polskich, zalicza się również posiadanie wspólnego języka, tradycji, kultury oraz obawa przed wzrostem znaczenia ludności niemieckiej.
Poza kwestiami politycznymi oraz społecznymi, dochodziły również czynniki gospodarcze. Na skutek granic oraz licznych opłat celnych, utrudniony był rozwój handlu, miast oraz mieszczaństwa. Interesy poszczególnych miast nabierały cech międzydzielnicowych i międzynarodowych. Dochodził do tego jednocześnie rozwój miast i wsi na prawie polskim i niemieckim, który sprzyjał formowaniu się rynku wewnętrznego oraz powiązań gospodarczych w skali kraju.
Jednym z obszarów pretendujących do roli głównego ośrodka zjednoczeniowego był Monarchia Henryków Śląskich. Pierwszy z przedstawicieli – Henryk Brodaty, władał dziedzicznie księstwem wrocławskim, Małopolską wraz z Krakowem oraz Wielkopolską. Po jego śmierci w roku 1238, obszary te przejął jego syn Henryk II Pobożny.
Kolejny ośrodek zjednoczeniowy stanowiła Wielkopolska, tzw. północna koncepcja zjednoczenia. Przemysł II – koronowany na króla Polski, władał dziedzicznie Wielkopolską, Pomorzem Gdańskim od roku 1294, a także Małopolską.
Ostatnim ośrodkiem wewnętrznym była Małopolska, tzw. południowa koncepcja zjednoczenia. Władysław Łokietek w roku 1320 koronował się na króla Polski. Data ta umownie stanowi koniec rozbicia dzielnicowego. Pod jego władzą znajdowały się Kujawy, Małopolska, Pomorze Gdańskie, Wielkopolska oraz ziemia sieradzko – łęczycka. Poza jego zwierzchnictwem znajdowały się Mazowsze, Śląsk, Pomorze Wschodnie oraz ziemie lubuska i chełmińska.
Jedyny ośrodek zewnętrzny stanowiły Czechy Przemyślidów. W roku 1300 na króla Polski koronował się Wacław II. Władał Małopolską, którą otrzymał od Monarchii Henryków Śląskich, dodatkowo Wielkopolską odebraną Łokietkowi i Pomorzem Gdańskim. Poza tym hołd lenny złożyły mu dwa ośrodki – Mazowsze i Kujawy.