Mieszko III Stary – Pochodzenie
Mieszko III (1125 – 1202) był piątym synem Bolesława Krzywoustego oraz Salomei, córki hrabiego Bergu. Był dwukrotnie żonaty. Pierwszy związek małżeński zawarł z Elżbietą Arpadówną, córką króla Węgier. Jego drugą żoną była natomiast Eudoksja Rurykowiczówna, córka wielkiego księcia kijowskiego – Izjasława II Mścisławicza Rurykowicza. Mieszko III swój przydomek – Stary, zyskał dzięki temu, że przeżył 80 lat.
Po śmierci Krzywoustego, w roku 1138, otrzymał jako swoją dzielnicę zachodnią Wielkopolskę ze stolicą w Poznaniu. Do śmierci swojego starszego brata – Bolesława Kędzierzawego, pozostawał jego sojusznikiem. Brał udział w walkach przeciwko pierwszemu seniorowi – Władysławowi II, które ostatecznie doprowadziły do jego wygania w roku 1146.
Ponadto brał udział w krucjacie przeciwko Słowianom Połabskim z ramienia Polski wraz z Sasami. Stanowiło to wypełnienie zobowiązania jakie zawarł jego brat Bolesław z Albrechtem Niedźwiedziem. Poza tym przyczynił się do nawiązania porozumienia jego starszego brata z ówczesnym cesarzem – Fryderykiem Barbarossa, kiedy to dwie strony popadły w konflikt za sprawą wygnania pierwszego seniora.
Mieszko III Stary – Książę zwierzchni
Księciem zwierzchnim Polski Mieszko Stary został w roku 1173. Zaraz po objęciu władzy oddał synowi wcześniejszego seniora – Leszkowi, Mazowsze oraz Kujawy. Natomiast najmłodszy brat – Kazimierz, uzyskał od Mieszka całą dzielnicę sandomierską.
Niekorzystna dla państwa polityka finansowa prowadzona przez nowego władcę, przy jednoczesnym faworyzowaniu Wielkopolan przy obsadzaniu urzędów, doprowadziły do wybuchu buntu w roku 1177. Na czele opozycjonistów stanął wówczas biskup Giedki.
Ostatecznie doprowadziło to do usunięcia Mieszka z dzielnicy krakowskiej po zaledwie czterech latach panowania. Nowym seniorem został obwołany Kazimierz Sprawiedliwy. Ponieważ doszło wówczas do jawnego złamania zasady senioratu, nowy władca zwierzchni starał się usankcjonować swoją władzę. W tym celu w zamian za przywileje dla możnych oraz duchowieństwa, otrzymał zapewnienie, że dzielnica krakowska przypadnie jego potomkom.
W roku 1194, po śmierci Kazimierza, możni małopolscy wybrali na nowego seniora jego siedmioletniego syna – Leszka. W efekcie Mieszko po poznaniu decyzji wiecu krakowskiego, postanowił zająć miasto zbrojnie. Próby przywrócenia zasady starszeństwa przyniosły krwawą bitwę pod Mozgawą w roku 1195. Bitwa nie przyniosła jednak decydującego rozstrzygnięcia, a w jej toku zginął syn Mieszka – Bolesław.
Po tych wydarzeniach Mieszko III zmieniając taktykę, rozpoczął pertraktacje z wdową po Kazimierzu Sprawiedliwym – Heleną. W zamian za tron krakowski, Mieszko zobowiązał się uznać jako swojego następcę Leszka Białego. Układ rodzinny pozwolił powrócić ponownie Mieszkowi na tron krakowski.