Przywileje szlacheckie wydawane przez królów polskich w XIV i XV wieku były aktami prawnymi. Na ich mocy warstwa szlachecka otrzymywała dodatkowe uprawnienia polityczne, gospodarcze, administracyjne, sądowe oraz zwolnienia z poszczególnych obowiązków publicznych.
Uformowanie się stanu szlacheckiego spowodowało, iż członkowie tej grupy zaczęli domagać się od władcy zwiększenia ich roli politycznej i gospodarczej w kraju – miały służyć temu nadane przez monarchę przywileje.
Wyróżnia się dwa rodzaje przywilejów – prowincjonalne oraz generalne. Pierwsze z nich obejmowały szlachtę, pochodzącą z jednej prowincji bądź też ziemi. Drugie natomiast nadawane były szlachcie w obrębie całego państwa.
Nadany w roku 1374 przywilej koszycki – przez Ludwika Węgierskiego, szlachcie polskiej, a w roku 1381 rozciągnięty również na duchowieństwo, stał się kamieniem węgielnym dla rozwoju kolejnych przywilejów. Został on nadany w zamian za przyznanie sukcesji tronu polskiego jednej z córek Ludwika.
Przywilej ten stał się również podstawą do formowania się szlacheckiego parlamentaryzmu. Dodatkowo ugruntował publicznoprawny charakter władzy królewskiej w Polsce. W praktyce oznaczało to, iż monarcha w swoich działaniach był dotąd zależny od woli stanu szlacheckiego.
Nadanie przywileju w celu zapewnia sukcesji swoim potomkom wydał również Władysław Jagiełło. W latach 1430 – 1433 tzw. przywileje jedleńsko – krakowskie. W zamian za tron polski po jego śmierci dla jednego z synów, wydał zakaz aresztowania szlachcica bez wyroku sądowego.
Władca ten wydał również kilka lat wcześniej przywilej czerwiński, przed wyprawą krzyżacką z roku 1422. Wówczas zagwarantował nienaruszalność szlacheckich dóbr ziemskich – nietykalność majątkowa. Dobra te nie mogły być zajmowane bez wcześniejszego wyroku sądu, opartego na prawie pisanym.
Podobnie zachował się syn Jagiełły – Kazimierz Jagiellończyk, który szukając poparcia szlachty dla wojny z Krzyżakami, wydał w roku 1454 przywileje cerekwicko – nieszawskie. Od tego momentu monarcha nie miał już powoływać pospolitego ruszenia, ani ustanawiać nowych praw bez wcześniejszej zgody sejmików ziemskich.
Ponad to wprowadzono wówczas zakaz nakładania podatków bez zgody sejmików ziemskich. Dodatkowo król zobowiązał się, że na urząd pisarza ziemskiego będzie zawsze powoływany jeden z czterech przedstawionych przez szlachtę z danego obszaru.
W rezultacie rozwoju przywilejów szlacheckich, najważniejszym dysponentem władzy zwierzchnej w kraju stała się szlachta. Stan ten, stanowiący około 10 procent ludności, uzyskał decydujący wpływ na kwestie związane z polityką wewnętrzną oraz zagraniczną państwa polskiego. W efekcie nastąpiło osłabienie uprawnień króla oraz reszty stanów. Wśród tych ostatnich najbardziej ucierpiał stan mieszczański.
Rozwój przywilejów spowodował, iż tylko stan szlachecki miał prawo do elekcji króla, wybierania posłów, sprawowania najważniejszych urzędów państwowych. Ponad to stan ten uzyskał również nietykalność osobistą i podatkową oraz ulgi podatkowe i celne.