Epoka Archaiczna (z gr. Archaios – dawny), był to okres pomiędzy tzw. wiekami ciemnymi, a epoką klasyczną. Przedział czasowy od VIII wieku p.n.e., do wojen perskich (początek V wieku p.n.e.). W tym okresie powstają pierwsze polis oraz podwaliny ustrojów politycznych miast – państw. Grecy poznają alfabet, ma też miejsce tzw. Wielka Kolonizacja Grecka – skolonizowanie znacznej części wybrzeża Morza Śródziemnego. Był to także okres wielkiego rozkwitu greckiej sztuki i literatury.
Epoka Archaiczna – Greckie Polis
W I tysiącleciu p.n.e., począwszy od 8 w. p.n.e., w obszarze basenu Morza Śródziemnego zaczęły powstawać miasta – państwa, Polis. Do pierwszych z nich należały Korynt, Argos, Sparta, Teby oraz Ateny. Były to z początku społeczności złożone głównie z hodowców i rzemieślników. Umiejętności żeglarskie jakie posiadali pierwsi mieszkańcy polis, pomimo odizolowanego trybu życia, pozwoliły im na handel z pobliskimi społecznościami.
Greckie Polis były zamkniętymi wspólnotami, obywatelem danego miasta – państwa trzeba było się urodzić, nie można było nim zostać. Osoby, które mieszkały w danym polis przez lata, a nie urodziły się w nim, również nie mogły stać się ich obywatelami. Wspólnota polityczna stanowiła de facto wspólnotę krwi – wszyscy obywatele mieliby wywodzić się od tych samych praprzodków.
W okresie archaicznym ukształtowała się nietypowa i odmienna niż inne greckie polis – Sparta. Charakterystyczny dla tego miasta – państwa był olbrzymi obszar oraz specyficzna obyczajowość społeczeństwa, które w odróżnieniu od większości polis zmierzała w stronę militaryzacji kraju.
Epoka Archaiczna – Wielka Kolonizacja Grecka
Jednym z najważniejszych wydarzeń świata greckiego epoki archaicznej była wielka kolonizacja. Specyficzny dla Starożytnej Grecji był fakt, że kolonie były zakładane nie przez całe ludy, a przez wcześniej wspomniane polis.
Główny obszar skolonizowany przez Greków, stanowiły wybrzeże Morza Egejskiego oraz Morza Śródziemnego. Podstawowym zadaniem każdej nowo założonej kolonii, było zapewnienie wyżywienia miastu macierzystemu. Następnie obszary skolonizowane nabrały charakteru handlowy. Nowo wybudowane ośrodki nie tylko były zbliżone pod względem architektonicznym do miasta założycielskiego, ale również podtrzymywały te same kulty religijne.
Wymienia się dwie podstawowe przyczyny kolonizacji greckich polis: wzrost demograficzny – nowo założone kolonie miały zapewnić obszary, na których mogli osiedlać się grecy oraz handel – transport towarów takich jak srebro, cyna czy złoto do Grecji właściwej.
Epoka Archaiczna – Literatura i Filozofia
W okresie archaicznym wyraźnie przyspiesza rozwój piśmiennictwa, jak również zwiększa się zainteresowanie literaturą wśród społeczeństw poszczególnych polis. Niewątpliwie ogromny wpływ na ten stan rzeczy ma poznanie przez mieszkańców Starożytnej Grecji alfabetu.
Dla literatury okresu archaicznego najważniejsze są dwie postacie, twórcy podwalin Greckiej religii, którzy jako pierwsi opisali świat bóstw oraz bogów – Homer i Hezjod. Homer żył i tworzył w drugiej połowie VIII w. p.n.e., natomiast działalność drugiego twórcy Greckiego Hezjoda, datuje się na początek wieku VII p.n.e.. Homera kojarzy się przede wszystkim z dwoma utworami, które w Starożytnej Grecji pełniły nie tylko funkcje dydaktyczne – Iliada i Odyseja.
Początki filozofii Starożytnej Grecji sięgają końca VI w. p.n.e.. Według legendy, początek filozofii dało Siedmiu Mędrców, których działalność datuje się na koniec VII i połowę VI wieku p.n.e. (w okresie jeszcze przed pojawieniem się filozofii). Według podań Platona, mieli się do nich zaliczać: Tales z Miletu, Pitakos z Miteleny, Biasa z Priene, Solon z Aten, Chilona ze Sparty, Kleobolus z Lindos i Myzona z Chene.
Okres archaiczny związany jest z tzw. filozofami przyrody, osobami które miały poszukiwać pierwiastka, z którego zbudowany jest świat. Związane z tą filozofią było pojęcie arche – oznaczało zasadę kierującą światem, budulec z którego powstał. Dla poszczególnych filozofów tego okresu, arche było utożsamiane w różnych formach - ogień, woda, ziemia, powietrze, liczba, atom, nasiona.