Geneza
Romantyzm w Rosji rozpoczął się w latach 20. XIX wieku. Epoka rosyjskiego romantyzmu jest ściśle związana z doniosłym wydarzeniem historycznym, jakim był bunt rosyjskich oficerów przeciw caratowi w 1825 roku, znany jako powstanie dekabrystów. Podobnie zatem jak w Polsce idee romantyczne wiązały się tu z walką o oswobodzenie jednostki i bunt przeciw monarchii.
Najważniejsze zjawiska i twórcy
Z pewnością największą osobowością rosyjskiego romantyzmu był Aleksander Puszkin. Jego słynne dzieło, czyli poemat „Eugeniusz Oniegin” przynosi postać romantycznego bohatera, który nie potrafi pogodzić się ze światem. Jest to typ indywidualisty i przegranego samotnika. Jednocześnie Puszkin przedstawia tu obraz rosyjskiego społeczeństwa swoich czasów. Innym ważnym dziełem Puszkina był dramat „Borys Godunow” (1825). Utwór ten jest tragedią historyczną przedstawiającą szekspirowską walkę o władzę. Tytułowy bohater to doradca rosyjskiego cara Iwana IV Groźnego, panującego w połowie XVI wieku. Puszkin był również autorem wspaniałych utworów lirycznych, jak np. „Przypomnienie”, „Był tu śród nas”, „Na Aleksandra I”. Pisarz zmarł tragicznie w młodym wieku (miał zaledwie 38 lat). Jego twórczość charakteryzuje nie tylko sięganie do motywiki romantycznej, ale także nowatorstwo formalne.
Inni rosyjscy twórcy romantyczni to Aleksander Gribojedow, autor komedii „Mądremu biada”. Następnie dekabryści sportretowani przez Mickiewicza w III części „Dziadów”, czyli Konratij Rylejew i Aleksander Bestużew. Wybitną osobowością był natomiast Nikolaj Gogol. Jego słynnym dziełem była komedie „Rewizor” (1836), „Ożenek” oraz powieść satyryczna „Martwe dusze” (1842). Należy również wspomnieć o Michaile Lermontowie, autorze dzieł takich jak „Demon” i powieści „Bohater naszych czasów”.
Czasami do pisarzy romantyzmu rosyjskiego zalicza się również poetów ukraińskich, litewskich i białoruskich. Ważnym twórcą ukraińskim był Taras Szewczenko jako autor poematu „Hajdamacy” poruszającego problematykę koliszczyzny, czyli buntu chłopskiego na Ukrainie. Sięgał on również po poetykę ukraińskiej dumy i dumki. Z Litwinów trzeba wymienić Silvestrasa Valiunasa („Biruta”), a z białoruskich Wincentego Dunina Marcinkiewicza („Kupała”, „Szczerowskie dożynki”).