Geneza
Za początek romantyzmu w Niemczech przyjmuje się lata 80. XVIII wieku, jednak rozwój dojrzałej myśli romantycznej datuje się mniej więcej na rok 1800, kiedy miał miejsce początek tzw. kręgu jenajskiego skupionego wokół czasopisma „Athenaeum” braci Schleglów: Augusta Wilhelma i Friedricha. Właśnie oni byli najważniejszymi teoretykami niemieckiego romantyzmu. Ważnym dziełem pierwszego z nich były „Wykłady o sztuce dramatycznej i literaturze” (1809 – 1811), natomiast drugiego „Fragmenty” i „Historia literatury starożytnej i nowożytnej” (1815). Głównym ośrodkiem artystycznym była zatem Jena.
Filozofia
To właśnie Niemcy byli twórcami najważniejszych pojęć filozoficznych europejskiego romantyzmu. Na epokę tę oddziałała tak zwana filozofia idealistyczna reprezentowana przez Johanna Gottlieba Fichtego, Friedricha Wilhelma Josepha Schellinga oraz oczywiście Friedricha Hegla. Ten ostatni zaproponował dialektyczną metodę badania dziejów.
Najważniejsze zjawiska i twórcy
Romantyzm niemiecki zakwestionował zasady klasycyzmu i stworzył nowe reguły estetyczne, wśród których najważniejsze miejsce zajmował twórczy geniusz. To nie idealna forma, ale duchowa treść dzieła płynąca z niemal boskiego natchnienia stawał się najważniejszą wartością artystyczną. Naturę zaczęto traktować jak byt czujący i organicznie związany z człowiekiem. Szczególnym zainteresowaniem zaczęły się zatem cieszyć zjawiska kultury ludowej, w której upatrywano początków charakteru poszczególnych narodów. Dziełem szczególnie istotnym były pod tym względem „Głosy narodów w pieśniach” Johanna Gottfrieda Herdera – zbiór pieśni ludowych z całego świata (1778 – 1779).
Najważniejsi pisarze niemieccy doby romantyzmu to natomiast Johann Wolfgang Goethe, Friedrich Schiller i Heinrich Heine. Twórczość dwóch pierwszych wyrasta jeszcze z czasów niemieckiego oświecenia, a zwłaszcza z okresu zwanego Sturm und Drang („Burza i Napór”). Była to tak zwana rewolucja kulturalna przypadająca na lata 1773 – 1784, nazwana od tytułu dramatu Klingera.
Słynne dzieło Goethego jak „Cierpienia młodego Wertera” (1774) posiada jeszcze silne rysy sentymentalne. Inne ważne utwory Goethego to poemat „Herman i Dorota” (1798), czołowy dramat epoki „Faust” (1808) oraz ballady („Król Olszyn”, „Rybak”) czy liryki „Dywan Zachodu i Wschodu”.
Schiller to z kolei piewca ideałów wolności i rewolucji. Szczególne znaczenie w jego twórczości ma bunt jednostki przeciwko światu. Jego znane utwory to „Hymn do radości”, a przede wszystkim dramat „Zbójcy”, w którym pojawia się postać „szlachetnego zbójcy” Karola Moora. Inne ważne dramaty tego autora to tragedia miłosna „Intryga i miłość”, a także „Maria Stuart”.
Natomiast Heinrich Heine to poeta znany głównie z dzieł o tematyce wolnościowej i politycznej, walczący słowem o zwycięstwo ideałów demokratycznych. Można tu wymienić takie zbiory poetyckie, jak „Powrót” (1824), „Księga pieśni”, „Nowe pieśni” czy poemat satyryczny „Niemcy – Baśń zimowa”.