Mistycyzm w romantyzmie

Nazwa

Termin „mistycyzm” wywodzi się z języka greckiego, gdzie mystikos znaczy tyle, co tajemniczy. Mistycyzm oznacza więc zgłębianie tajemnicy bytu, polegające na bezpośrednim kontakcie z sacrum. Termin ten odnosi się do określonego prądu filozoficznego przejawiającego się w różnych epokach i dziedzinach ludzkiej aktywności: w religii, literaturze, sztuce. Jak zaznacza Jan Tomkowski, mistycyzm teoretycznie różni się od „mistyki”, ponieważ ta druga odnosi się do doświadczeń konkretnej jednostki. Formami mistycyzmu mogą być wizje, objawienia czy halucynacje.

Geneza i rozwój

Nurt mistyczny pojawia się w wielu religiach od początku ich istnienia: obecny jest w judaizmie, buddyzmie, chrześcijaństwie czy w islamie. Wyróżnia się tak zwany mistycyzm ortodoksyjny, a więc uznany przez Kościół oraz nieortodoksyjny. Do pierwszego nurtu można zaliczyć np. myśl św. Augustyna, św. Jana od Krzyża czy św. Teresy z Avila. Jednym z najbardziej znanych mistyków nieortodoksyjnych był natomiast mistrz Eckart.

W okresie romantyzmu najważniejsze postaci mistycyzmu europejskiego to Boehme, Emanuel Swedenborg i Saint-Martin. W połowie XIX w. mistycyzm zaczyna ewoluować w kierunku spirytyzmu i ezoteryzmu. W okresie pozytywizmu i modernizmu przybiera on więc postać bliską parapsychologii, okultyzmu i magii.

Funkcjonowanie w romantyzmie

W epoce romantyzmu mistycyzm stał się nurtem ściśle związanym z literaturą. Można tu wymienić autorów takich, jak William Blake czy Novalis. Do polskich twórców, których dzieła zostały naznaczone doświadczeniem mistycznym należeli Adam Mickiewicz i Juliusz Słowacki. Niejednokrotnie powstanie tego typu literatury było poprzedzone doznaniem przez poetę duchowego objawienia, często połączonego z wewnętrzną metamorfozą.

U Mickiewicza ślady takich doświadczeń widać już w balladzie „Romantyczność” oraz w II części „Dziadów”, jednak apogeum stanowi w tym kontekście Wielka Improwizacja z III cz. „Dziadów”, która według przekazu poety, została napisana w ciągu jednej nocy. Szczególnie interesujące wydaje się tu imię tajemniczego męża, czyli słynne „czterdzieści i cztery”, interpretowane przez badaczy na wiele różnych sposobów. Ponadto elementy mistyczne można odnaleźć w „Księgach narodu i pielgrzymstwa polskiego”, opartych na wzorcach ksiąg biblijnych.

Słowacki z kolei doznał iluminacji w Pornic, w 1844 r., czego efektem były jego pisma mistyczno-profetyczne: „Genezis z Ducha” i „Król Duch”. Pierwszy z utworów przedstawia świat jako twór nieśmiertelnego Ducha, przybierającego w toku historii coraz doskonalsze wcielenia. „Król Duch” z kolei wprowadza do mistycznej wizji rzeczywistości elementy słowiańskie, a zwłaszcza dzieje Polski, które poeta analizuje przez pryzmat metamorfozy Ducha.

Należy pamiętać, że mistycyzm polskiej literatury romantycznej był związany z działalnością Andrzeja Towiańskiego i wpływem jego tajemniczej myśli filozoficzno-religijnej. Pod silnym wpływem nauczyciela znajdował się przede wszystkim Mickiewicz, natomiast fascynacja towianizmem u Słowackiego miała miejsce przed 1843 r., kiedy to poeta poróżnił się z kołem towiańczyków. Do wczesnych utworów mistycznych autora „Kordiana” można zaliczyć „Godzinę myśli”, „Księdza Marka” czy „Sen srebrny Salomei”.

Polecamy również:

  • Historyzm - definicja, cechy, znaczenie w romantyzmie

    Historyzm jest zjawiskiem o rodowodzie romantycznym. To właśnie w tej epoce pojawiła się bowiem teoretyczna refleksja nad samą historią oraz nad dziejowym uwarunkowaniem ludzkiej egzystencji. Źródłem takiego światopoglądu była oczywiście niemiecka filozofia idealistyczna, a zwłaszcza dzieła Georga Wilhelma... Więcej »

  • Indywidualizm romantyczny - definicja, przykłady, znaczenie

    Indywidualizm romantyczny to nazwa postawy charakterystycznej dla bohatera literatury romantycznej, a także dla samych twórców okresu romantyzmu. Jej źródłem jest estetyka geniuszu. Poniżej znajdziesz więcej informacji. Ucz się razem z nami! Więcej »

  • Irracjonalizm - definicja, przedstawiciele, przykłady w romantyzmie

    Irracjonalizm jest poglądem opozycyjnym w stosunku do racjonalizmu, a więc przeświadczenia, że świat można poznać jedynie na drodze rozumowej i nie istnieją zjawiska sprzeczne z prawami logiki. Irracjonalizm stanowi zatem manifest wiary w rzeczywistość metafizyczną oraz w możliwość jej zgłębienia na drodze intuicji. Więcej »

  • Ludowość romantyczna - definicja, cechy, znaczenie w romantyzmie

    Ludowość pojawiła się w literaturze po raz pierwszy w okresie romantyzmu. Zainteresowanie w tym okresie kulturą prostego gminu wynika z kilku powodów. Po pierwsze, w romantyzmie rodzi się nowoczesna koncepcja narodu, jako „wspólnoty wyobrażonej”, o istnieniu której nie decydują... Więcej »

  • Mesjanizm - definicja, cechy, znaczenie w romantyzmie

    Mesjanizm to nazwa zjawiska w literaturze romantycznej, które posiada rodowód religijny. Termin wywodzi się od słowa „mesjasz” zaczerpniętego z hebrajskiej „Biblii”, które oznacza zbawcę. Mesjanizm to zatem przekonanie o nadejściu „Bożego pomazańca”,... Więcej »

Komentarze (0)
Wynik działania 5 + 2 =
Ostatnio komentowane
Fajnie, dziękuję
• 2025-02-13 21:09:19
nie wiem po co takie łatwe działanie
• 2025-02-04 15:03:23
W planie wydarzeń punkt 1 i 2 powinny być zamienione miejscami.
• 2025-01-29 19:30:27
Jest tu zawarte wiele niezbędnych oraz interesujących informacji o twórcy i artyście jakim...
• 2025-01-26 10:13:01
To ja ola
• 2025-01-20 14:10:30