Irracjonalizm jest poglądem opozycyjnym w stosunku do racjonalizmu - to manifest wiary w rzeczywistość metafizyczną. Jakie znaczenie miał irracjonalizm w romantyzmie? Poniżej wszystko wyjaśniamy. Powtórz z nami swoją wiedzę.
Irracjonalizm - definicja i geneza
Irracjonalizm jest poglądem opozycyjnym w stosunku do racjonalizmu, a więc przeświadczenia, że świat można poznać jedynie na drodze rozumowej i nie istnieją zjawiska sprzeczne z prawami logiki.
Irracjonalizm stanowi zatem manifest wiary w rzeczywistość metafizyczną oraz w możliwość jej zgłębienia na drodze intuicji.
Ten prąd myślenia przejawia się w kulturze europejskiej niemal od początku jej istnienia. Już w filozofii Platona można odnaleźć aspekty irracjonalne, a następnie pojawiają się one w systemach myślenia odcinających się od materializmu, a więc np. u świętego Augustyna.
Irracjonalizm w romantyzmie - znaczenie i funkcjonowanie
Szczególne znaczenie irracjonalizm zyskał w epoce romantyzmu, której światopogląd opiera się na wartościach takich jak: uczucie, intuicja i wiara. Stanowi on założenie, że świat składa się ze sprzecznych elementów: realnych i idealnych, racjonalnych i sprzecznych z rozumem. Irracjonalizm wzbogaca zatem romantyczną wizję świata, nie zamyka jej w ciasnych schematach, ale otwiera i pogłębia perspektywę obserwacji. Dzięki temu rzeczywistość w oczach romantyków zyskuje wymiar tajemniczy, nie jest oczywista, ale staje się szyfrem, który należy rozwikłać. Zgodnie z tym systemem myślenia, znaczący może okazać się każdy element świata.
W literaturze polskiej manifestem romantycznego punktu widzenia jest ballada Adama Mickiewicza „Romantyczność”, w której padają słynne słowa wieszcza solidaryzującego się z cierpiącą po śmierci narzeczonego dziewczyną:
Czucie i wiara silniej mówią do mnie niż mędrca szkiełko i oko”
Światy poetyckie romantyków zamieszkują irracjonalne zjawy, rusałki i boginki („Świtezianka”, „Rybka”), a na dnie jeziora może znajdować się zatopione miasto („Świteź”). Ponadto światopogląd irracjonalny faworyzuje stany umysłu sprzyjające poznaniu pozarozumowej prawdy, a więc np. sen, widzenie, gorączkę i szaleństwo. Osoby, które postradały zmysły, są ulubionymi bohaterami romantyków, pełnią one bowiem funkcję swoistego medium objawiającego sens istnienia i natury rzeczy.
Sama romantyczna koncepcja sztuki opiera się na estetyce geniuszu, a więc wierze w istnienie poetyckiego szału. Przykładem poety-szaleńca jest Orcio z „Nie-Boskiej komedii” Zygmunta Krasińskiego. Irracjonalizm jest ściśle powiązany z innymi zjawiskami światopoglądowymi romantyzmu takimi, jak mistycyzm czy mesjanizm.