 |
| Fritz Luckhardt - Henryk Wieniawski |
Henryk Wieniawski urodził się 10 lipca 1835 r. w Lublinie. Pochodził z żydowskiej rodziny – jego dziadek nazywał się Mejer Helman i był cyrulikiem. Ojciec – Tobias Rufe Pietruszka – zmienił nazwisko na Wieniawski (Tadeusz Wieniawski) i przyjął chrzest, by lepiej zasymilować się z polskim społeczeństwem. Również zajmował się on medycyną (uzyskał dyplom i wkrótce został niezwykle szanowanym chirurgiem), dzięki czemu poznał córkę warszawskiego lekarza – Reginę Wolff – z którą zawarł związek małżeński.
Pierwsze lekcje muzyki Henryk Wieniawski pobierał od matki. Ich dom był miejscem szczególnym, przepełnionym miłością do sztuki (często mówiono o nim, że jest lubelskim salonem). Doskonałe warunki do rozwoju oraz niezaprzeczalny talent młodego skrzypka sprawiły, że wkrótce rozpoczął on naukę u Jana Hornziela oraz Stanisława Serwaczyńskiego (koncertmistrza Opery Budapesztańskiej). Z kolei już w wieku ośmiu lat udał się do Paryża, gdzie wiedzę i umiejętności zdobywał w Konserwatorium Paryskim. Jako jedenastolatek ukończył edukację ze złotym medalem, lecz jeszcze przez dwa lata pobierał nauki od Lamberta-Josepha Massarta.
W 1848 r. opuścił chwilowo opuścił Francję i udał się na zagraniczne tournée. Był stypendystą samego cara Rosji i to właśnie występy w Petersburgu przyniosły mu największe uznanie. Wkrótce powrócił do Paryża, gdzie odbył jeszcze roczny kurs kompozycji pod okiem Hipolita Colleta (ponownie w Konserwatorium Paryskim). Miasto to opuścił po uzyskaniu pozytywnych wyników z egzaminów końcowych, lecz na pożegnanie dał jeszcze występ, po którym nawet najwięksi muzycy francuscy żegnali go z żalem.
W 1850 r. Henryk Wieniawski wystąpił wraz z bratem (akompaniującym mu na fortepianie) przed cesarzową Rosji. Koncert miał miejsce w Warszawie i zrobił na odbiorcach piorunujące wrażenie. Rok później rozpoczęła się trwająca dwa lata trasa koncertowa. W jej trakcie dwaj młodzi muzycy objechali niemal całą Rosję, dając wspaniałe i wysoko oceniane występy. W międzyczasie artysta wciąż poszerzał zbiór swoich kompozycji, często bazując na miejscowym folklorze. Po zakończeniu tournée przybył do Lublina, by chwilowo odpocząć. Następnym przystankiem na jego drodze była Warszawa, gdzie jednak nie wystąpił ani razu (co było mu wytykane przez prasę), gdyż szykował się na serię bardzo ważnych występów w Wiedniu.
W stolicy Cesarstwa Austriackiego stanął przed samym władcą, którego szczególnie zauroczyły dwa utwory wykonywane przez młodego skrzypka: miniatura „Kujawiak” oraz „Wariacje na temat hymnu austriackiego”. W latach 1853-1854 bracia Wieniawscy koncertowali głównie na terenie Królestwa Prus. Szczególne znacznie zyskały koncerty odbywające się w Poznaniu (wiosną 1854 r.), w czasie których artyści witani byli niezwykle ciepło (niekiedy w czasie ich wystąpień dochodziło nawet do manifestacji narodowych).
W 1855 r. nastąpiło rozstanie braci, którzy od tego czasu zaczęli występować głównie solo. Nie było ono spowodowane wzajemną niechęcią, lecz faktem, iż grając razem, nie mogli pokazać wszystkich swoich umiejętności. Przez kolejne 2 lata Henryk Wieniawski koncertował głównie w Belgii i Holandii, gdzie zyskał olbrzymią popularność. W 1857 r. trafił do Londynu i dawał tam występy przez sześć tygodni. Wszystkie one gromadziły komplet publiczności, która niezwykle ceniła sobie polskiego artystę.
Rok 1859 przyniósł niezwykle ważne dla Wieniawskiego wydarzenie. Poznał on wówczas młodą Angielkę – Izabelle Hamtpon. Zapałał do niej olbrzymim uczuciem i prędko zdecydował się zawrzeć z nią małżeństwo. Jego kandydaturze przeciwny był jednak ojciec damy, gdyż nie widział dla niej perspektyw w związku z artystą. Mimo swojej niechęci, dał się jednak przekonać swojej żonie i samej Izabelle. Postawił tylko jeden warunek – Wieniawski miał się ustatkować i ubezpieczyć rodzinę na całkiem sporą sumę funtów.
Dnia 25 kwietnia 1860 r. Henryk Wieniawski udał się do Petersburga, gdyż poszukiwano tam solisty dworskiego. Stolica Rosji była miejscem szczególnym, w którym funkcję tę pragnęli pełnić najlepsi europejscy muzycy. Wybór padł właśnie na Wieniawskiego i już wkrótce zaoferowano mu kontrakt (później trzykrotnie przedłużany). Ósmego sierpnia tego samego roku poślubił swoją wybrankę (stała posada znacznie poprawiła jego sytuację finansową) w Paryżu na przepięknej uroczystości.
Lata petersburskiej stabilizacji zaowocowały najwspanialszymi kompozycjami Wieniawskiego. Twórca szybko jednak odczuł, że przywiązanie do jednego miejsca nieco uszczupla jego życie artystyczne. Często więc samowolnie przedłużał sobie urlopy, występując w innych częściach kontynentu. Co znamienne – zwierzchnicy nie mieli mu tego za złe, gdyż cieszył się tak olbrzymią popularnością Wieniawskiego. W czasie pobytu w rosyjskiej stolicy do jego obowiązków należało prowadzenie lekcji oraz występowanie w czasie uroczystości. Dodatkowo przysługiwało mu prawo do samodzielnego organizowania koncertów, z którego Wieniawski korzystał niezwykle często. Spośród wszystkich miast zagranicznych wybitny skrzypek najchętniej odwiedzał Londyn – miejsce narodzin swojej małżonki oraz miasto pełne bardzo przychylnych mu ludzi.
W 1870 r. Wieniawski przybył na koncerty do Warszawy. Jego występy spotkały się z pozytywnym odbiorem krytyki oraz cieszyły się wielką popularnością wśród mieszkańców miasta. Powrócił tam dwa lata później, lecz tym razem miało miejsce bardzo nieprzyjemne wydarzenie. Udał się tam z powodu Fiodora Berga – carskiego namiestnika – który złożył mu propozycję występu. Jednakże gdy przybył do niego z zaproszeniem na koncert, Berg zachował się arogancko, wyprosił Wieniawskiego. Urażony artysta nie omieszkał wyrazić swojego niezadowolenia, co stało się przyczyną konfliktu. Najpewniej to właśnie on był przyczyną jego rezygnacji z funkcji pełnionej w Petersburgu.
Po opuszczeniu stolicy Rosji Henryk Wieniawski udał się wraz z Antonem Rubinstainem na tournée po Ameryce. Ciekawostką może być fakt, iż organizowano je głównie jako serię występów pianisty, gdyż wybitny skrzypek za późno potwierdził swój udział. W Stanach Zjednoczonych spotkała go jednak niezwykle miła niespodzianka, ponieważ sam będąc swoistą niespodzianką, zrobił olbrzymią furorę, a krytycy pisali o nim jako o jednym z „największych skrzypków świata”.
W 1874 r. Henryk Wieniawski przyjął propozycję objęcia profesury w klasie skrzypiec Brukselskiego Konserwatorium Muzycznego. Był to także czas, w którym znacznie pogarszało się zdrowie artysty – niezwykle wyczerpujący tryb życia obciążył jego serce. Problemy te potęgowała otyłość twórcy. Pod koniec życia musiał więc Wieniawski koncertować na siedząco, aby nie narazić się na zawał serca. Jednak wszystkie te dolegliwości nie zabiły w nim miłości do koncertowania. Chociaż brał urlopy służące w zamyśle podratowaniu zdrowia, jeszcze bardziej intensyfikował swoją działalność. Na jedno ze swych ostatnich tournée wyruszył do Rosji w latach 1878-1879. Naoczni świadkowie pisali, iż widać było jego niezwykłe zmęczenie, lecz pomimo tego nadal grał w sposób niezrównanie piękny.
Na początku roku 1880 stan jego zdrowia uległ gwałtownemu pogorszeniu, w dodatku został oszukany przez nieuczciwego organizatora koncertów. Tym sposobem znalazł się w szpitalu dla ubogich. Z pomocą przyszli mu przyjaciele, zaczęto organizować dla niego koncerty, znalazł się nawet pod opieką słynnej Nadieżdy von Meck (rosyjskiej opiekunki artystów). Jednak nie uratowało to jego życia – zmarł 31 marca 1880 r. Pochowano go w Warszawie, a jego pogrzeb, w którym uczestniczyło 40 tysięcy ludzi, stał się także narodową manifestacją.
Twórczość Henryka Wieniawskiego
Henryk Wieniawski był niewątpliwie postacią szczególną. Jego gra na instrumentach smyczkowych odznaczała się niesamowitą techniką, często przełamującą różne konwencje, co wprawiało krytyków w osłupienie. Kompozycje Wieniawskiego cechują się natomiast niezwykłym liryzmem. Często za inspirację służyła mu lokalna muzyka (łączył miejscowy folklor z utworami uważanymi za klasyczne, uniwersalne), a że dawał wiele koncertów w różnych miejscach – był to repertuar naprawdę bogaty.
Co ciekawe, Wieniawski potrafił zjednać sobie odbiorców nie tylko fenomenalnymi zdolnościami, lecz także osobowością. Pisano o nim, że jest prawdziwą duszą towarzystwa, człowiekiem gadatliwym i obdarzonym świetnym poczuciem humoru. Niewątpliwie należy uznać to za jeden z ważniejszych aspektów jego działalności artystycznej, gdyż w tamtych czasach to właśnie obcowanie z publiką stanowiło podstawę działalności muzyka.
Wśród najważniejszych dzieł Henryka Wieniawskiego warto wymienić: „Koncert skrzypcowy d-moll op. 22” (dzieło chętnie grane do dzisiaj), „Scherzo-tarantelę”, „Fantazję faustowską”, „Legendę” oraz całą masę miniatur i wariacji, jakie stworzył na bazie ogólnie znanych dzieł muzycznych, charakterystycznych dla danych regionów świata.