Cyganeria warszawska nie jest zjawiskiem pokoleniowym, ale formacją artystyczną, która wyłoniła się w dobie romantyzmu wśród poetów i malarzy kontestujących salonową obyczajowość. Jak sama nazwa wskazuje, grupa ta powstała w Warszawie, w 1839 roku. Jest zatem zjawiskiem charakterystycznym dla dojrzałego romantyzmu, znakiem pewnego przesilenia i kryzysu. Datą graniczną, stanowiącą koniec jej działalności jest rok 1843.
Tak krótki czas działalności cyganerii wiąże się z zaangażowaniem w konspirację jej najważniejszych członków (zwłaszcza Edwarda Dembowskiego). Z grupą tą utrzymywał kontakty np. Cyprian Kamil Norwid, najmłodszy z wielkich romantyków, co zresztą znalazło odzwierciedlenie w jego liryce. Poeta odcinał się bowiem od atmosfery elitarnych salonów, demaskując sztuczność i mentalną pustkę tych sfer (np. „Marionetki”). Z Cyganami sympatyzował też Teofil Lenartowicz.
Styl bycia i twórczość
W obrębie właściwej cyganerii warszawskiej możemy jednak wyróżnić przede wszystkim osobowości takie, jak jej założyciel, czyli Seweryn Filenborn, Józef Bohdan Dziekoński, Seweryn Sierpiński, Roman Zmorski czy Włodzimierz Wolski. Bycie Cyganem obejmowało niejako dwie sfery aktywności: obyczaje i literaturę. Jeżeli chodzi o tę pierwszą płaszczyznę, cyganeria warszawska całkowicie lekceważyła zasady towarzyskiej etykiety. Przejawiało się to w noszeniu prowokująco niechlujnego stroju, uzupełnionego o tak ekscentryczne atrybuty, jak kije, ponadto obowiązkowym elementem image’u były długie włosy i broda. Jak można się domyślać, styl życia Cyganów polegał na kontestowaniu miejskiej przestrzeni i częstych wycieczkach na wieś, które były okazją do spisywania lokalnych podań, opowieści i obrzędów. Lud też był w oczach Cyganów najwspanialszym odbiorcą ich dzieł.
Jeżeli chodzi o artystyczny aspekt grupy, twórcy związani z cyganerią powołali do życia własne czasopismo „Nadwiślanin”, w którym publikowali swoje utwory. Nie mieli wprawdzie wspólnego programu, ale można zauważyć zbieżne elementy ich dzieł. Szczególną rolę odgrywał więc w tej twórczości konflikt pomiędzy poetą i społeczeństwem (co było zresztą istotą samego zjawiska). Ponadto ważną rolę pełniły tu motywy przyrody (również ludowego folkloru). Jednocześnie jednak ich sztuka miała przekazywać głębokie, filozoficzne treści, natomiast stronić od funkcji rozrywkowej.