miało być ulepszenie sytuacji gospodarczej oraz rozwój kulturalny narodu (także wpajanie patriotyzmu). Ludzie głoszący to hasło nie koncentrowali się tylko na doraźnym działaniu, lecz także, mając na uwadze zmienność i dynamikę społeczeństwa, poszukiwali odpowiednich metod, by w przyszłości nie pojawiały się różnego rodzaju zakłócenia.
Kolejnym zjawiskiem niezwykle ważnym w polskim pozytywizmie była praca u podstaw. Termin ten dotyczył jak najszybszej poprawy warunków życia najbiedniejszych przedstawicieli społeczeństwa („praca dla ludu”). Już w 1864 r. nastąpiło uwłaszczenie chłopów, dzięki czemu mogli samodzielnie dysponować posiadaną ziemią. Celem takiego działania było zażegnanie konfliktów między warstwami uprzywilejowanymi a biedotą oraz wytworzenie w świadomości chłopów poczucia łączności z narodem.
Znaczącym problem dla polskich myślicieli doby pozytywizmu była także kwestia losu kobiet. By ułatwić ich ciężką egzystencję, wznoszono hasło emancypacji kobiet – uniezależnienia ich od mężczyzn i dania możliwości samodzielnego decydowania i podejmowania dobrze płatnej pracy (w tych latach kobiety zarabiały znacznie mniej niż mężczyźni, nawet jeśli wykonywały te same obowi