„Potop” Henryka Sienkiewicza był drugą częścią jego „Trylogii” ku pokrzepieniu serc rodaków, w której pisarz przedstawił ważne wydarzenia z historii Rzeczpospolitej.
Akcja dzieła dotyczy najazdu szwedzkiego na ziemie polskie, który – ze względu na olbrzymią skalę zniszczeń – nazwany został potopem szwedzkim (1655-1660). Na kartach powieści pojawiają się bohaterowie wykreowani przez autora (często w odwołaniu do rzeczywistych osób) oraz faktyczne postacie historyczne. Dzięki temu dzieło Sienkiewicza zyskało na autentyczności, dobitniej oddziałując na czytelników i przypominając im wspaniałe karty z historii ich narodu oraz tej historii twórców.
Postacie historyczne w „Potopie” - opis
Stefan Czarniecki – był jednym z niewielu dowódców, którzy nie odwrócili się od Jana Kazimierza. Dzielnie stawiał opór Szwedom, jednak kiedy jego siły okazały się niewystarczające, rozważał przejście na stronę Karola Gustawa (był niezwykle ceniony przez króla Szwecji). Porzucił ten zamiar dzięki namowom królowej Ludwiki Marii Gonzagi. Następnie brał udział w walkach podjazdowych z przeciwnikiem, które prowadził w taki sposób, by zminimalizować straty własne i siać jak największy zamęt w szeregach nieprzyjaciela. Brał także udział w odbiciu Warszawy.
Sienkiewicz starannie opisał wygląd zewnętrzny Czarnieckiego. Mężczyzna miał surowe rysy twarzy, wąskie czoło, zagięty nos, jowiszowe brwi oraz przeszywający wzrok. Autor porównuje go do orła, przez co podkreśla jego majestat.
Krzysztof Opaliński – od 1637 r. pełnił obowiązki wojewody poznańskiego. Stał się jednym z najważniejszych inicjatorów opozycji magnackiej wobec Jana Kazimierza. W powieści ukazany jest z tego względu w sposób negatywny – jako zdrajca króla i ojczyzny.
Andrzej Grudziński – w „Potopie” przedstawiony jest jako postać wspomagająca działania Opalińskiego i odgrywająca znaczącą rolę w poddaniu Polski pod Ujściem (1655). W rzeczywistości w późniejszym czasie Grudziński próbował naprawić popełnione błędy poprzez przyłączenie się do króla.
Hieronim Radziejowski – trzecia z postaci, które miały kluczowe znaczenie dla kapitulacji z 1655 r. i uznaniu Karola Gustawa za króla Polski. W „Potopie” jest to bohater jednoznacznie negatywny, wyjawiająca wrogowi najważniejsze informacje na temat Polski. Przyczyną jego działania był spór z Janem Kazimierzem. Po szwedzkim najeździe w 1662 r. powrócił do Polski i stał się gorącym zwolennikiem władcy. Wiernie wspierał go nawet w czasie rokoszu Lubomirskiego (1665).
Jerzy Sebastian Lubomirski – hetman polny koronny, który oficjalnie nie odstąpił od polskiego władcy, choć spiskował zarówno ze Szwecją, jak i z Rakoczym (w 1665 r. wszczął rokosz przeciw Janowi Kazimierzowi, tzw. Rokosz Lubomirskiego).
U Sienkiewicza jest to mężczyzna w zaawansowanym wieku, cechujący się wspaniałą postawą. Z jego twarzy biła ogromna pycha, niewątpliwie zwiastująca coś złego. Większość decyzji bohater podejmuje po to, by umocnić swoją pozycję i osiągnąć sławę. Jego głównym celem było osłabienie władzy królewskiej, co doprowadziło do późniejszego przewrotu.
Na kartach historii Lubomirski zapisał się wieloma wspaniałymi zwycięstwami. W czasie szwedzkiego najazdu wytrwale organizował oddziały oporu, dowodził niewielkim pułkiem jazdy pod Warką, a następnie wziął odwet na księciu Rakoczym (władcy Siedmiogrodu prowadzącym rokowania ze Szwedami), choć początkowo zachowywał się biernie.
Kolejne lata przekreśliły jednak wszystkie sukcesy Lubomirskiego, gdyż walnie przyczyniły się do pogorszenia sytuacji Polski.
Bogusław Radziwiłł – jeden z najbardziej wpływowych magnatów żyjących na ziemiach Rzeczpospolitej.
