Oda do młodości - interpretacja i analiza wiersza i opracowanie

Oda do młodości - interpretacja i analiza wiersza

Oda do młodości to utwór autorstwa Adama Mickiewicza z 1820 roku. Tematem wiersza jest pochwała młodości, która została ukazana w kontraście do starości. Poniżej przedstawiamy analizę i interpretację utworu.

Oda do młodości - forma, język

Utwór Adama Mickiewicza jest klasyczną odą, napisaną wzniosłym, patetycznym językiem. Przybiera on formę wiersza nieregularnego – rozpiętość wynosi od 3 do 13 sylab w wersie. Przeważają wersy ośmiozgłoskowe, pogrupowane w czterowersowe strofy. Różnorodny jest również układ rymów – w zależności od strofy, mamy do czynienia z rymami okalającymi, krzyżowymi lub sąsiadującymi. Układ rymów zmienia się czasem także wewnątrz strofy.

Niejednorodna budowa, niedokładne rymy, duży dynamizm wypowiedzi oraz liczne apostrofy dobrze oddają młodzieńczy zapał i uczucia targające podmiotem lirycznym. W ten sposób stworzony zostaje spontaniczny, silnie nacechowany emocjonalnie monolog osobiście zaangażowanego w temat wiersza podmiotu lirycznego.

Konstrukcja Ody do młodości - istota kontrastu

Konstrukcja wiersza oparta została na zasadzie kontrastu: opozycji świata starych i idei młodych. Ten pierwszy poeta ukazuje poprzez metafory najpierw starca, później samotnego żeglarza. Osobowym przedstawieniom starości przeciwstawia obrazowe ukazanie młodości: symbolizują ją rajskie krainy, niebiańskie loty i radości. Starość kojarzona jest z szarymi, ciemnymi barwami, młodość zaś to kolory jaskrawe i intensywne. Na zasadzie tych przeplatających się obrazów, znacznie różniących się od siebie, poeta zbudował pierwszą część utworu.

Świat starych

Świat starych to przede wszystkim świat materialny, namacalny, dostępny oku – nieskory do jakichkolwiek uniesień, „bez serc, bez ducha”; osnuty mgłą. Starzy są niezdolni do wyższych uczuć. Ich egoizm to metaforyczny „płaz w skorupie” – ukryty, wycofany ze świata. Przedstawiciele wcześniejszego pokolenia żyją sami dla siebie, nie przynosząc innym pożytku, toteż gdy odchodzą – szybko zostają zapomniani:

(…) A wtem jak bańka prysnął o szmat głazu:
Nikt nie znał jego życia, nie zna jego zguby:
To samoluby! (…).

Świat młodych

W opozycji do materializmu starych stoi idealizm młodych, który – jak uważa poeta – kształtować będzie nową rzeczywistość. Liczne apostrofy do młodości czynią ją głównym motorem napędzającym działania młodych: „Młodości dodaj mi skrzydła!”, „Młodości! Ty nad poziomy/ Wylatuj!”.

Rozpoczęta apostrofą do młodych przyjaciół strofa to początek części apelacyjnej wiersza. Już w tej strofie ujawniają się siła i ekspresja wypowiedzi podmiot lirycznego. Odrzuca on zdecydowanie rozum jako narzędzie poznania i podejmowania decyzji o podjęciu działań. Zachęca do spontaniczności i jedności. Poeta przywołuje czyny antycznych bohaterów, by wzbudzić w odbiorcach wiarę we własne siły. To młodzieńczy zapał i wspólne działanie zbudują nowy porządek świata, który przyniesie szczęście ogółowi. Główną zasadą działania młodych ma być właśnie współpraca i braterstwo: „Razem młodzi przyjaciele!.../ W szczęściu wszystkiego są wszystkich cele (...)”.

Podmiot liryczny zachęca młodych do działania, w którym mieliby oni przekraczać bariery i poszerzać horyzonty swoje, a dzięki temu również rzeczywistości:

(…) Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga:
Łam, czego rozum nie złamie:
Młodości! orla twych lotów potęga,
Jako piorun twoje ramię (…).

Nadejście nowej epoki, opartej na ideałach solidaryzmu, braterstwa i silnej wiary w ich powodzenie, zapowiedziane jest w końcowych czterech wersach wiersza:

(…) Pryskają nieczułe lody
I przesądy światło ćmiące;
Witaj, jutrzenko swobody,
Zbawienia za tobą słońce.

Oda do młodości - utwór z przełomu oświecenia i romantyzmu

„Odę do młodości” można uznać za utwór znajdujący się na granicy oświecenia i romantyzmu.

Jawnie klasycystyczna jest forma utworu, odnajdujemy w wierszu Mickiewicza również oświeceniowe idee rozumu, postępu, poświęcenia dla wspólnego celu. Mickiewicz odwołuje się również do topiki antycznej, wspomina starożytnych herosów.

Z kolei romantyczny jest „świat ducha” – dopuszczenie do głosu wyobraźni, kreatywności, marzeń i pragnień jednostki.

Oda do młodości jako manifest

W epoce Mickiewicza uznano odę za manifest polityczny – namowę do działań zmierzających do odzyskania niepodległości, inspirację dla powstania narodowego.

Wiersz polskiego wieszcza z pewnością jest manifestem, jednak jest to przekaz uniwersalnym, chwalący wartości, jakie wiążą się z młodością – nie tylko zresztą dosłownie rozumianą, również z młodością jako świeżością i otwartością w sposobie patrzenia na świat.

Oda do młodości - streszczenie

Wiersz Adama Mickiewicza stanowi entuzjastyczną pochwałę młodości. Podmiot liryczny chce, by to właśnie ta wartość dodała mu skrzydeł (kieruje do młodości liczne zwroty – apostrofy), dzięki czemu będzie mógł wznieść się ponad świat, oderwać od jego ograniczeń.

Pragnie równocześnie, by młodzi ludzie zjednoczyli się, głosząc nowe ideały i w ten sposób przeciwstawili się staremu porządkowi. Zachęca młodych do ofiarności na rzecz postępu i szczęścia ogółu.

Podmiot liryczny potępia również ciemnotę i zacofanie, jednak wyżej od rozumu (czołowej wartości oświeceniowej) ceni młodzieńczy zapał. Bliskie są mu również ideały braterstwa i równości.

Oda do młodości - opracowanie (geneza, sytuacja liryczna, motywy)

Geneza Ody do młodości

„Oda do młodości” powstała w roku 1820, gdy Adam Mickiewicz działał już w środowisku filomackim. Podejmując tematyką wyczerpania się oświeceniowego porządku świata i podkreślając siłę młodego pokolenia, jego witalność i świeżość, wiersz stanowi zapowiedź przełomu romantycznego, jest wierszem programowym nowej epoki. Ze względu na sytuację polityczną nie ukazał się on oficjalnie, ale krążył w odpisach. Uznawany był za poetycką zachętę do podjęcia działań w walce o niepodległość ojczyzny. Po raz pierwszy odę wydrukowano w 1827 roku, bez wiedzy Mickiewicza.

Sytuacja liryczna w Odzie do młodości

Podmiot liryczny wygłasza w wierszu monolog. W pierwszej części utworu adresatami są zamiennie młodość (liczne apostrofy do młodości) oraz pojedynczy odbiorca (czwarta strofa). W części wiersza adresat staje się zbiorowy – „Młodzi przyjaciele”.

Podmiot liryczny różni się wyraźnie swoim spojrzeniem na świat od adresatów tekstu – patrzy on na rzeczywistość w sposób szerszy, dostrzega więcej, na ludzkość i świat zdaje się patrzyć z góry, z uprzywilejowanej pozycji; jest jakby wyniesiony ponad wszystko to, co opisuje.

Podmiot liryczny stara się namówić przyjaciół, aby przyjęli jego sposób patrzenia na rzeczywistość i wcielili w życie wyznawane przez niego idee.

Motywy w Odzie do młodości

Motyw młodości

Młodość to motyw przewodni wiersza Mickiewicza – ukazana została ona utworze jako wartość napędzajaca wszelkie kreatywne działania, zmierzające do stworzenia nowej rzeczywistości, opartej na nowych ideałach. To ona daje siłę, zapał i determinuje młodych do podejmowania walki z ustalonym porządkiem „obszaru gnuśności”, w jakim żyją i który propagują starzy

Młodość dodaje skrzydeł, wynosi ponad przeciętność i ułatwia jasne widzenie – młodzi są kimś wyjątkowym, przedstawicielami nowej epoki, ludźmi z szerszymi – od przedstawicieli racjonalnego, pełnego twardych zasad oświecenia – horyzontami.

Motyw konfliktu pokoleniowego

Konflikt pokoleniowy nakreślony został przez Mickiewicza bardzo wyraźnie. „Starzy” reprezentują materializm i oświeceniowe idee, natomiast młodzi są zwolennikami nowych, romantycznych pomysłów, dawny porządek uznając za ograniczający, gnuśny i egoistyczny. Sami są idealistami. Uważają, że zwyciężą swoim zapałem, młodością oraz wspólnym działaniem.

Motyw artysty

W utworze pojawia się motyw poety-ptaka, który wznosi się ponad świat i ludzi, co symbolizuje jego otwartość, kreatywność, twórczy potencjał. Poeta w romantyzmie znajdować będzie na uprzywilejowanej pozycji nie tylko jako „rządca” ludzkich dusz, ale też jako jednostka niezwykła, której udało się wyzwolić z ograniczeń społecznych i kulturowych.

Oda do młodości - cechy klasyczne i romantyczne w wierszu

„Oda do młodości” to młodzieńczy utwór Adama Mickiewicza, powstały w 1820 r., a więc w czasach przynależności poety do Towarzystwa Filomatów i Filaretów. W środowisku wileńskim nie przyjęto tego utworu z entuzjazmem, ponieważ zawierał on nieznany wówczas, romantyczny ton. „Oda do młodości” nie jest jednak typową poezją nowej epoki. Można powiedzieć, że mamy tu do czynienia ze swoistą syntezą poetyki oświeceniowej i romantycznej.

Cechy klasyczne w Odzie do młodości

Sam gatunek ody jest formą charakterystyczną dla poetyki oświeceniowej. Ody pisywali twórcy tacy jak np. Adam Naruszewicz czy Stanisław Trembecki. Gatunek ten stanowi nawiązanie do tradycji antyku i podlega klasycznym regułom poetyckim. Ponadto metaforyka tekstu jest osadzona w obrazach charakterystycznych dla konwencji oświecenia. Większość poetyckich przenośni i symboli zostało zaczerpniętych z mitologii starożytnych Greków i Rzymian. Pojawia się tu zatem figura Heraklesa, wielkiego antycznego herosa oraz bogini Hebe, z którą Mickiewicz utożsamia młodość. Ponadto mówi się np. o „nektarze żywota”, a więc pokarmie bogów.

Mickiewicz uruchamia w „Odzie ..” również oświeceniowy system wartości. Padają tu bowiem deklaracje o konieczności przezwyciężenia „przesądów”, „samolubów” i „nieczułego świata” oraz wejścia na drogę „światła” kojarzącego się z rozumem. Warto zwrócić uwagę, że  w tekście mamy do czynienia z wyraźnym opowiedzeniem się po stronie wspólnoty. Świadczą o tym fragmenty takie jak, np.:

Razem młodzi przyjaciele!
W szczęściu wszystkiego są wszystkich cele.
 
lub
 
Hej! Ramię do ramienia! Spólnymi łańcuchy
Opaszmy ziemskie kolisko!

Mickiewicz odwołuje się zatem do wartości utylitarnych, wedle których każdy może przyczynić się do wspólnego dobra. Istotnymi zjawiskami rodem z oświecenia są tu również przyjaźń i jedność. Można nawet powiedzieć, że centralna dla utworu idea przemiany starego świata również występuje w kostiumie oświeceniowej wiary w postęp.

Cechy romantyczne Ody do młodości

Z drugiej strony młodzieńczy utwór Mickiewicza zawiera silne pierwiastki świadczące o przynależności do poetyki romantycznej. Przede wszystkim podkreśla to centralny motyw tekstu, czyli apoteoza młodości charakterystyczna dla nowej epoki. Oczywiście nie chodzi tu o postrzeganie tego stanu w kategoriach biologicznych, ale duchowych. Mickiewicz wyraźnie  stawia młodość i wszystkie jej atrybuty takie, jak buntowniczość, nadzieję, wiarę w możliwość zbudowania świata na nowo ponad znamienną dla klasycyzmu dojrzałością starców. Siła młodości jest irracjonalna:

Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga;
Łam, czego rozum nie złamie.

Młodość stanowi zaprzeczenie światopoglądu ograniczonego logiką klasyczną i nauką. O ile w oświeceniu najbardziej liczy się posłuszeństwo wobec rygorów konwencji, o tyle rola młodości polega na łamaniu schematów oraz pokonywaniu wszelkich barier, zarówno materialnych, jak i umysłowych. W takim podejściu dostrzeżono wpływ rewolucyjnej myśli Friedricha Schillera. Młodość jest tu bowiem czynem i siłą twórczą. Po jej stronie sytuują się gwałtowna namiętność i heroizm. Młodość zostaje postawiona w roli Absolutu powołującego do życia nową rzeczywistość.

Oda do młodości jako manifest romantyczny

Rękopis „Ody do młodości” z 1920 r.

Tradycje manifestu

Manifest jest to zespół idei światopoglądowych, artystycznych, ideowych charakterystycznych dla danej grupy, które przybierają formę apelu do odbiorców. Znane manifesty wolnościowe to „Mazurek Dąbrowskiego”, „Rota”, „Warszawianka”, „Marsylianka” czy „Oda do radości” Ludwiga van Beethovena.

Oda do młodości jako manifest

„Oda do młodości” Adama Mickiewicza jest manifestem pokoleniowym, a więc charakterystycznym dla określonego pokolenia literackiego, połączonego wspólnymi ideami, filozofią i przeżyciami. Pomimo wyraźnej obecności w utworze idei oświeceniowych, mamy tu do czynienia bardziej z manifestem pokolenia romantycznego. Nie bez powodu „Oda…” odegrała dużą rolę w powstaniu listopadowym, kiedy jej fragmenty umieszczano na murach. Tekst Mickiewicza jednocześnie jest również manifestem kosmicznym, ponieważ dotyczy problemów globalnych.

Romantyczne elementy utworu

Tekst utworu został zorganizowany wokół opozycji młodości i starości. Starość jest tutaj oceniana negatywnie, w przeciwieństwie do młodości, która w romantyzmie stanowi jedną z najważniejszych wartości. Starość zostaje zobrazowana w postaci ziemi, a więc przestrzeni ograniczonej. Młodość to natomiast niebo i lot, czyli nieskończoność i wolność. Ponadto starość to stan martwego czasu teraźniejszego i konserwatyzmu w przeciwieństwie do młodości, która oznacza kreację, zdolność do przemiany świata i rozwoju.

Zostaje tu zatem uruchomiony romantyczny mit rewolucji. Siłą młodości jest zdolność łamania wszelkich schematów i konwencji osiągana dzięki wspólnocie, jedności myśli i dusz. Starość z kolei cechuje egoizm i koncentracja na wartościach materialnych. To siła młodości zapewnia sławę i nieśmiertelność, a ponadto dokonuje heroicznych czynów wzorem mitologicznego Heraklesa. Przykład tego bohatera Mickiewicz wykorzystuje nie bez przyczyny. Po śmierci Herakles został bowiem mężem bogini Hebe, czyli patronki młodości. Starość oznacza natomiast, w przeciwieństwie do wzniosłych dokonań mitologicznego herosa, niezdolność do czynu i przypadkowość. Wiąże się z nią zniewolenie fizyczne i duchowe.

Mickiewicz w przedstawianiu młodości nawiązuje do biblijnej księgi „Genesis”. W ujęciu poety jest ona siłą kosmiczną, która ma moc stworzenia świata na nowo. Zasadami owej nowej rzeczywistości będą zaś miłość, przyjaźń oraz wolność. Starość i młodość mają zatem charakter jakości symbolicznych. Stanowią oznaki dwóch różnych postaw wobec świata i sztuki. Tym samym „Oda do młodości” jest manifestem wiary w wartości romantyczne: wolność, rewolucję, łamanie społecznych konwencji oraz siłę miłości.

Oda do młodości - treść wiersza