Streszczenie
Narrator noweli dociera do domu swojego przyjaciela Roderyka Ushera – jest on schorowany i prosi go w liście o pociechę i wsparcie. Prawdopodobnie Usher cierpi na przeczulicę i hipochondrię, a także stany lękowe. Jego siostra Madeline także choruje na stany, które przypominają zbliżającą się śmierć. Roderyk jest artystą, a jego obrazy bardzo podobają się przyjacielowi. Jest również kompozytorem – żeby podnieść Roderyka na duchu, narrator słucha wraz z nim autorskich kompozycji. Usher śpiewa piosenkę pt. Nawiedzony pałac i zdradza znajomemu, że dom, w którym żyje, zachowuje się dziwnie i reaguje na otoczenie. Ma wrażenie, że jego mury i roślinność próbują coś przekazać.
Umiera Madeline i Roderyk domaga się by została położona w rodzinnej krypcie na dwa tygodnie przed planowanym pogrzebem. Zarówno Roderyk jak i narrator ulegają jakiemuś niepokojącemu nastrojowi i nerwom. Ich emocjom towarzyszy również wzmagająca się burza. Sypialnia narrator znajduje się tuż nad grobowcem Madeline – którejś nocy przychodzi do niego Roderyk i otwiera okno. Zauważa, że bagno wokół posiadłości zaczyna błyszczeć. To rozstraja Ushera nerwowo, a narrator próbuje go uspokoić czytając mu opowieść o rycerzu. Fabuła książki przestawia jak ów rycerz włamuje się do chaty pustelnik aby uniknąć burzy, a znajduje w niej złoto, którego dogląda smok. Na ścianie wisi również tarcza, z której bohater odczytuje legendę głoszącą, że ten zdobędzie tarczę kto pokona smoka. Rycerz zabija smoka i zabiera tarczę. Podczas lektury w domu Usherów zaczynają dziać się dziwne rzeczy. Gdy narrator czyta o wejściu rycerza do chaty, z dołu słychać skrzypienie drzwi i podłogi, gdy ryczy umierający smok – słychać krzyki. Do przyjaciół dochodzi, że dźwięki te dochodzą z grobowca jego zmarłej siostry – okazało się, że dziewczyna była żywa gdy ja chowano, a Usher o tym wiedział. Madeline wchodzi do sypialni narratora i już zupełnie martwa pada na ziemię, a jej brat również umiera z przerażenia całą sytuacją. Narrator ucieka z domostwa, a gdy jest na zewnątrz dostrzega światło wskazujące na dom Usherów, który w tym momencie rozpada się na dwie części, zatapiając się w sąsiadującym jeziorze.
Geneza
Zagłada domu Usherów po raz pierwszy ujrzała światło dzienne w 1839 roku w czasopiśmie „Burton’s Gentleman’s Magazine”. Później nowelę włączono w zbiór opowieści fikcyjnych pt. Opowieści groteskowo-arabeskowe (1840). Uważa się, że Poe mógł zainspirować się rzeczywistymi, makabrycznymi zdarzeniami w domu Usherów w Bostonie.
Symbolika i motywy
Motyw niszczejącego i rozpadającego się zamku jest znanym w literaturze tematem. Obraz ten w znacznym stopniu przyczynił się do narodzin powieści gotyckiej. Z ponurą przestrzenią w noweli Edgara Allana Poego doskonale współgrają emocje i uczucie bohaterów, opierające się na obawie, strachu i poczuciu winy, a także na chorobie psychicznej Roderyka.
Domostwo stanowi kluczowy środek ciężkości znaczenia utworu – jest to pierwszy element jaki narrator przedstawia i opisuje czytelnikowi. Widzimy budynek ukazany z perspektywy ludzkiej tzn. okna wydają się oczami, szczeliny w murze symbolizują upadek rodziny, a jego rozpad na dwie części – śmierć rodzeństwa Usherów. Ponadto piosenka śpiewana przez Roderyka Nawiedzony pałac, bezpośrednio nawiązuje do kondycji jego własnego domu i przepowiada co się wydarzy.
W noweli można wyróżnić kilka wyrazistych motywów i tematów:
- motyw śmierci i zmartwychwstania (w tym przypadku Madeline Usher)
- motyw choroby psychicznej
- motyw pogrzebania żywcem
- motywy charakterystyczne dla literatury gotyckiej a więc ponura i makabryczna kreacja przestrzeni zamku i jego otoczenia, a także symbolika nocy jako pory dnia niepewności i ograniczenia zmysłów poznawczych.
Znaczenie i wymowa
Historia domu Usherów jest najbardziej popularną nowelę Edgara Allana Poego. Przyciąga szczególnie swoimi wątkami makabry i cechami wyjętymi rodem z dreszczowca. Tekst został nawet okrzyknięty arcydziełem gotyckiego horroru. Utwór znalazł jednak również krytyków, którzy podkreślali jego schematyczność i zbytnie przywiązanie do innych nowel o podobnych tematach. Wątki takie jak choroba umysłu, szaleństwo, śmierć i zmartwychwstanie uważane były za dość oklepane.
 |
|
Zagłada domu Usherów w Burton's Gentleman's Magazine / www.wikipedia.org.pl
|