Pozytywizm to epoka literacka, która nastąpiła po romantyzmie. W II połowie XIX wieku Europa rozwijała się niezwykle dynamicznie. Było to spowodowane przyspieszeniem rewolucji przemysłowej, która objęła niemal cały kontynent. Na znaczeniu zaczęły zyskiwać nowoczesne, przemysłowe miasta, które przyciągały rzesze ludzi pragnących awansu społecznego. Przemiany cywilizacyjne spowodowały głębokie zmiany struktury społeczeństw ówczesnej Europy. Wzrastała liczba robotników w fabrykach, pojawiła się także tzw. biedota miejska. Coraz więcej ludzi zaczęło utrzymywać się z pracy umysłowej – była to tzw. inteligencja. Nie wszyscy jednak potrafili się odnaleźć w szybko zmieniającej się rzeczywistości. Pokolenie ludzi przesiąkniętych ideami romantycznymi wciąż miało wpływ na rozwój literatury i kultury polskiej. Różnice pokoleniowe między romantykami i pozytywistami przedstawia Bolesław Prus w swojej powieści pod tytułem „Lalka”.
Rola wspomnień w życiu człowieka na przykładzie „Lalki”
Jednym z głównych bohaterów powieści jest Ignacy Rzecki, stary subiekt (sklepikarz) pracujący w sklepie należącym do Stanisława Wokulskiego. Rzecki prowadzi spokojne i poukładane życie, obowiązki wykonuje niezwykle starannie i sumiennie, dba o sklep i interesy. W wolnych chwilach prowadzi pamiętnik, w którym zapisuje swoje wspomnienia lub relacjonuje bieżące wydarzenia. Rzecki jest człowiekiem starej daty, zapatrzonym w przeszłość i wciąż wierzącym w przestarzałe idee. Nadal przeżywa sukcesy Napoleona Bonapartego i przekonuje innych, że ideologia bonapartyzmu jest cały czas aktualna. W młodości Rzecki brał udział w Wiośnie Ludów, walcząc po stronie Węgrów. Będąc starszym człowiekiem, nadal wspomina pobyt na węgierskich równinach i odczuwa dumę ze swojego zaangażowania. Rzecki chętnie powraca pamięcią do dzieciństwa. Jego ojciec był żołnierzem i zagorzałym bonapartystą, a ciotka – gorliwą katoliczką, która przyozdabiała ściany domu świętymi obrazami. Mężczyzna odebrał staranne i surowe wychowanie, ojciec starał się zaszczepić synowi idealizm. Stary subiekt ma duszę wrażliwego romantyka, który chętnie wspomina przeszłość, marzy o wielkim zrywie niepodległościowym i podziwia wybitne jednostki, które mogą – według niego – odegrać szczególną rolę w społeczeństwie.
Rola wspomnień w życiu człowieka w wierszu „Wspomnienie” Juliana Tuwima
Podmiot liryczny wspomina dziewczynę, która odegrała w jego życiu istotną rolę, była bowiem obiektem jego uczuć. Tym, co szczególnie przypomina mówiącemu ukochaną osobę, jest przychodząca co roku jesień. Ta pora roku jest szczególnie „miła”, ponieważ budzi słodkie wspomnienia. Uczucie, którym podmiot liryczny obdarzał ukochaną, jest wciąż żywe i budzi silne emocje. Jesienna aura pobudza mówiącego do melancholijnych wspomnień i odtwarzania w pamięci wydarzeń, które już nigdy się nie powtórzą. Wspomnienie jest jedyną „pamiątką”, która pozostała po ukochanej osobie. Podmiot liryczny nosi je ze sobą jak drogocenny talizman. Wiersz Tuwima pokazuje, że emocje nie zawsze przemijają wraz z upływem czasu, ale niekiedy pozostają żywe, podobnie jak wspomnienie.