Trylogia Henryka Sienkiewicza to cykl powieści historycznych, których akcja rozgrywa się w czasach siedemnastowiecznych wojen prowadzonych przez I Rzeczpospolitą. Autor podjął ten temat w czasie zaborów, kiedy Polski nie było na mapach świata. Jak sam wyznał w jednym z utworów, trylogię napisał „ku pokrzepieniu serc”. Trylogia przedstawia wyidealizowany obraz polskiego społeczeństwa tamtych lat, mitologizuje wydarzenia z polskiej historii oraz jednoznacznie wskazuje wrogów polskiej tożsamości narodowej. Taka wersja historii była atrakcyjna dla czytelników, którzy poszukiwali uproszczonej wersji dziejów swojej ojczyzny. Trylogia była pocieszeniem dla osłabionych i straumatyzowanych powstaniem styczniowym i popowstaniowymi represjami ze strony władzy carskiej Polaków. Cykl Sienkiewicza obejmuje trzy powieści: „Ogniem i mieczem”, utwór opowiadający o rebelii Chmielnickiego, „Potop”, którego tematem jest wojna ze Szwedami oraz „Pan Wołodyjowski”, utwór na temat wojny polsko-tureckiej.
Motyw winy, kary i odpuszczenia w „Potopie”
Głównym bohaterem powieści jest Andrzej Kmicic, szlachcic litewski, który zostaje wyswatany z Oleńką, piękną spadkobierczynią majątku na Litwie. Kmicic to człowiek szlachetny i wrażliwy, ale jednocześnie porywczy i gwałtowny. Otacza się grupą awanturników i warchołów, którzy mają na sumieniu różne przestępstwa. Kiedy jego banda wpada w konflikt z lokalną szlachtą i ponosi śmierć w walce, Kmicic okrutnie mści się na okolicznych mieszkańcach, paląc wieś i mordując wieśniaków. Zakochana w nim Oleńka nakazuje mu pokutę i odkupienie swoich win. Kmicic angażuje się politycznie po stronie rodu Radziwiłłów, którzy okazują się kolaborującymi ze Szwedami zdrajcami. Wszyscy uznają Kmicica za zdrajcę i odwracają się od niego. Bohater postanawia zmienić nazwisko i pod pseudonimem oczyścić swoje imię. Próbuje porwać księcia Bogusława Radziwiłła, bierze także udział w obronie Jasnej Góry, w czasie której wykazuje się wielką ofiarnością i męstwem. Zdobywa zaufanie króla Jana Kazimierza, chroniąc go i walcząc dla niego. Kmicic zostaje oficjalnie zrehabilitowany i uznany za bohatera. Sienkiewiczowski bohater jest przykładem człowieka, który przechodzi spektakularną przemianę wewnętrzną. Gubi go porywczość i nieroztropność, dotkliwą karą dla niego jest piętno zdrajcy ojczyzny. Taką winę można odkupić, służąc Rzeczpospolitej i narażając życie w jej obronie. Nagrodą jest dla Kmicica przebaczenie ukochanej kobiety i rodaków, którzy doceniają jego poświęcenie.
Motyw winy, kary i odpuszczenia w „Antygonie” Sofoklesa
Tytułowa bohaterka tragedii Sofoklesa łamie prawo państwowe, kiedy urządza pogrzeb swojemu bratu, który został uznany za zdrajcę. Antygona wie, że za to przewinienie czeka ją śmierć. Mimo to nie prosi o odpuszczenie win, ponieważ uważa, że nie zrobiła nic złego. Jest przekonana o słuszności swojego postępowania. Bohaterka ściąga na siebie winę tragiczną – jej decyzje prowadzą ją do nieuchronnej klęski i śmierci. Kara, która może wydawać się niesprawiedliwa, jest rezultatem nierozwiązywalnego sporu pomiędzy prawem boskim a posłuszeństwem wobec ludzkiej władzy.