II połowa XIX wieku to początek ruchu emancypacyjnego. Kobiety wielu krajów zaczęły domagać się równych z mężczyznami praw i przywilejów. Żądały między innymi przyznania im praw wyborczych i równego dostępu do edukacji dla kobiet i mężczyzn. Nie zgadzały się na niesprawiedliwy podział obowiązków w rodzinie, walczyły z przemocą domową i ekonomiczną. Aktywistki kobiece zaczęły zrzeszać się w organizacje emancypantek, które wywierały coraz większy wpływ polityczny i społeczny. Dążenia prekursorek feminizmu były hamowane i blokowane przez konserwatywną część społeczeństwa. Konieczna więc była edukacja jak najszerszych kręgów społecznych i uświadamianie kobietom, że mogą upominać się o swoje prawa. Kobiety były ważnymi bohaterkami w literaturze pozytywizmu. Ciekawe portrety kobiet przedstawia najsłynniejsza polska powieść realistyczna – „Lalka” Bolesława Prusa.
Kreacje kobiece w literaturze na przykładzie „Lalki” Bolesława Prusa
Główną bohaterką powieści Prusa jest Izabela Łęcka, piękna córka arystokraty, o której względy zabiega Stanisław Wokulski. O rękę Izabeli starało się wielu mężczyzn, ale kobieta nie była zainteresowana małżeństwem. Ceniła swoją niezależność i swobodę. Izabela była kobietą wrażliwą, kochającą piękno i sztukę. Uwielbiała otaczać się pięknymi przedmiotami i ciekawymi ludźmi. Izabela prowadziła życie spokojne, wolne od trosk i problemów typowych dla ludzi z uboższych klas społecznych. Prezentowała poglądy charakterystyczne dla arystokratów – uważała np. że praca to kara za grzechy. Współczuła ludziom ubogim i nawet wspierała ich czasem finansowo, ale nie zagłębiała się w problemy biedoty. Łęcka była typową przedstawicielką bogatych wyższych sfer. Interesującą postacią w powieści jest także Helena Stawska, niezamożna inteligentka, opiekująca się swoją kilkuletnią córką i schorowaną matką. Stawska została porzucona przez męża, dlatego musiała sobie sama poradzić i zapewnić byt rodzinie. Odznaczała się zaradnością i pracowitością, choć zmagała się z problemami finansowymi i nieżyczliwością ludzi, którzy nie rozumieli, że samotna kobieta może sobie dobrze radzić w życiu. Helena jest ukazana w powieści jako wzór kobiecości.
Kreacje kobiece w literaturze na przykładzie „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza
Epopeja Adama Mickiewicza przedstawia realistyczny obraz ówczesnej szlachty litewskiej. Jedną z najciekawszych postaci w utworze jest Telimena, opiekunka Zosi i daleka krewna Sędziego Soplicy. Telimena jest kobietą dobrze wykształconą i światową, przez wiele lat mieszkała w Petersburgu i dobrze posługuje się językami obcymi. Jest przykładem kosmopolitki – dobrze czuje się na salonach, lubi otaczać się sztuką i chętnie kokietuje mężczyzn. Jej przeciwieństwem jest Zosia, skromna i prosta dziewczyna, która najbardziej lubi zwyczajne prace na łonie natury. Zosia to dobrze wychowana i inteligentna panna, która rozumie i szanuje szlacheckie obyczaje. Jest wrażliwa i delikatna, ale potrafi wyrazić swoje zdanie. Podobnie jak inni Soplicowie odznacza się wielkim patriotyzmem i przywiązaniem do ziemi ojczystej.