Myśliciele i twórcy epoki pozytywizmu akcentowali wartość pracy w życiu człowieka. Przełom pozytywistyczny przypadał na lata rewolucji przemysłowej w Europie Zachodniej. Efektem uprzemysłowienia gospodarki były głębokie zmiany społeczne i polityczne. Na potrzeby rozwijających się sektorów gospodarki tworzono nowe wynalazki. XIX wiek przyniósł spektakularne odkrycia w dziedzinie medycyny (szczepionki i sterylizacja narzędzi medycznych). Ludność wiejska coraz częściej decydowała się na emigrację zarobkową do miast. Europejczycy masowo emigrowali za granicę, głównie do tworzących swoją potęgę gospodarczą Stanów Zjednoczonych. Pozytywiści uważali, że kluczem do rozwoju społeczeństw jest użyteczna dla ogółu praca, od której nie powinien uchylać się żaden obywatel. Temat pracy jako pasji i wartości w życiu człowieka podejmuje Bolesław Prus w swojej powieści pod tytułem „Lalka”.
Praca jako pasja w życiu człowieka w „Lalce” Bolesława Prusa
O użyteczności pracy przekonany jest główny bohater powieści, Stanisław Wokulski. Pewnego razu, kiedy spaceruje po warszawskim Powiślu, dostrzega ogrom ludzkiej nędzy. Stwierdza wtedy, że lekarstwem na społeczne patologie jest obowiązkowa praca, która byłaby odpowiednio wynagradzana. Wokulski uważa, że praca wzmacnia człowieka i czyni jego życie szczęśliwszym. Sam jest mocno zaangażowany zawodowo, po śmierci żony bez reszty oddaje się pomnażaniu majątku. Jego pracowitość wynika jednak z chęci przypodobania się pięknej Izabeli Łęckiej. Praca odgrywa ważną rolę w życiu innego bohatera „Lalki”, ekscentrycznego naukowca, którego Wokulski poznaje w Paryżu. Profesor Geist chce skonstruować wynalazek z metalu lżejszego od powietrza, temu celowi poświęca całe swoje życie. Jest odrzucany przez innych naukowców, którzy uważają go za dziwaka i szaleńca. Geist całymi dniami przeprowadza eksperymenty, wszystkie pieniądze wydaje na badania. Jest przykładem człowieka, dla którego praca to wielka życiowa pasja. Oddanym pracy indywidualistą jest także Julian Ochocki, krewny Izabeli, z którym zaprzyjaźnia się Wokulski. Ochocki marzy o stworzeniu machiny latającej. Pracy naukowej i badawczej oddaje całe swoje życie i podobnie jak profesor Geist spotyka się z brakiem akceptacji społeczeństwa. Dla Ochockiego praca jest pasją, a nie tylko sposobem na przeżycie i zarabianie pieniędzy. Bohater chce przy pomocy swoich wynalazków odmienić los całej ludzkości.
Praca jako pasja w życiu człowieka w „Ludziach bezdomnych” Stefana Żeromskiego
Głównym bohaterem powieści Żeromskiego jest lekarz Tomasz Judym. Bohater ten wychował się w biedzie i braku perspektyw, ale szczęśliwym trafem udało mu się osiągnąć awans społeczny. Doktor Judym jest idealistą, człowiekiem niezwykle wrażliwym i empatycznym. Postanawia się poświęcić pracy wśród ludzi najuboższych, których los wyrzucił na margines życia społecznego. Praca lekarza staje się dla Judyma sensem życia i misją. Żeby skuteczniej pomagać potrzebującym, decyduje się zrezygnować z osobistego szczęścia, jakim jest założenie rodziny z ukochaną kobietą.