Trylogia Henryka Sienkiewicza to cykl powieści historyczno-obyczajowych, których fabuła rozgrywa się w czasie wojen toczonych przez I Rzeczpospolitą w XVII wieku. Powieści te cechują się wciągającą fabułą, wartką akcją i zapadającymi w pamięć sylwetkami bohaterów. Sienkiewicz stworzył w trylogii ciekawe portrety psychologiczne postaci, ukazując skomplikowane motywy i niedoskonałe charaktery ludzi. Sienkiewiczowskie powieści przedstawiają panoramę polskiego społeczeństwa w XVII wieku. Pisarz inspirował się utworami przedstawiającymi życie sarmackiej szlachty w epoce baroku, między innymi „Pamiętnikami” Jana Chryzostoma Paska. Sienkiewiczowska wizja I Rzeczpospolitej zdobyła wielką popularność wśród polskich czytelników. Trylogia na stałe weszła do kanonu literatury polskiej.
Obraz Polski i Polaków w literaturze na przykładzie „Potopu”
Główny bohater powieści, Andrzej Kmicic, to typowy przedstawiciel polskiej szlachty siedemnastowiecznej. Jest wrażliwy i uczciwy, ale też gwałtowny i nieokrzesany. Kmicic daje się poznać jako gorliwy patriota, ale jest też politycznie naiwny, ponieważ bezgranicznie ufa Januszowi Radziwiłłowi, który oddał Litwę Szwedom. To człowiek niezwykle odważny i skłonny do poświęceń, gubi go jednak nieroztropność i porywczość. Kmicic jest w powieści ukazany jako postać pozytywna, choć niepozbawiona wyraźnych wad. Oleńka, litewska szlachcianka i spadkobierczyni rodowego majątku, to wybranka jego serca. Jest ukazana w powieści jako wzór kobiecości. Cechuje ją odwaga, bezkompromisowość, uczciwość i bezgraniczna wierność wobec ojczyzny i raz danego słowa. Kobieta nie chce wyjść za Kmicica, dopóki on nie oczyści swojego imienia. Jest gorliwą patriotką i katoliczką. Przedstawicielem szlachty sarmackiej jest Onufry Zagłoba, wesoły gawędziarz i pijak, który uwielbia wymyślać historyjki na swój temat. Zagłoba to człowiek tchórzliwy i kłótliwy, ale w momencie zagrożenia potrafi stanąć na wysokości zadania i uratować swoich przyjaciół z opresji. Polskie społeczeństwo jest zwaśnione i skonfliktowane wewnętrznie – szlachta nie może dojść do porozumienia i zrywa sejmy. Wielu Polaków kieruje się prywatą, co prowadzi do zdrady interesu narodowego. Te słabości dostrzegają obce mocarstwa, dlatego kraj staje się obiektem ataków różnych najeźdźców. Sienkiewicz chce przekazać rodakom, że prawdziwe zagrożenie pochodzi z wewnątrz państwa, a zło tkwi w nas samych, dlatego musimy wykorzeniać wady narodowe.
Obraz Polski i Polaków w literaturze na przykładzie części III „Dziadów” Adama Mickiewicza
Dziady część III” to polski dramat narodowy, który przedstawia panoramę społeczeństwa litewskiego w pierwszej połowie XIX wieku. Najważniejszymi bohaterami dzieła są młodzi patrioci, zrzeszeni w studenckich organizacjach konspiracyjnych. Ofiarni studenci ponoszą wielkie cierpienie z powodu swojego zaangażowania na rzecz wyzwolenia ojczyzny. Nie wszyscy Polacy są patriotycznie nastawieni. Większość wykazuje obojętnością i konformizmem, który przybiera różne formy. Negatywnymi bohaterami dzieła są poplecznicy rosyjskiego senatora Nowosilcowa. To przedstawiciele tej części społeczeństwa, która wybrała zdradę i kolaborację z zaborcą.