„Potop” Henryka Sienkiewicza to powieść historyczna, czyli utwór, w którym mieszają się wątki historyczne i fikcyjne. Gatunek ten został spopularyzowany w romantyzmie. Inspiracją dla Sienkiewicza była twórczość angielskiego pisarza Waltera Scotta, który tworzył powieści pełne zwrotów akcji, brawurowych przygód bohaterów i poruszających historii miłosnych. Sienkiewicz jest autorem trylogii powieści historycznych o dziejach I Rzeczpospolitej. W swoich utworach nie odtwarza jednak wiernie wydarzeń historycznych, skupia się raczej na „pokrzepieniu serc” umęczonych zaborami Polaków, przedstawiając Rzeczpospolitą jako polityczną potęgę, która była w stanie przetrwać najtrudniejsze nawet chwile. „Potop” to także pasjonująca powieść przygodowa, pełna pościgów konnych, pojedynków, epickich opisów bitew i wciągających wątków miłosnych. Trylogia przyniosła Sienkiewiczowi ogromną sławę i uznanie rzesz czytelników.
Sposoby i cel ukazywania wydarzeń historycznych w literaturze na przykładzie „Potopu”
Akcja powieści Sienkiewicza rozgrywa się w latach 50. XVII wieku, w czasie tzw. potopu szwedzkiego. Głównym bohaterem powieści jest szlachcic litewski Andrzej Kmicic, awanturnik i hulaka, który przechodzi spektakularną metamorfozę i staje się żarliwym patriotą. Kmicic to typowy przedstawiciel polskiej szlachty sarmackiej. Jest to człowiek przywiązany do wolności i przywilejów – często wchodzi w konflikt z prawem i kieruje się prywatnym interesem, a nie dobrem wspólnym. Sposób życia dawnej szlachty jeszcze lepiej oddaje postać Onufrego Zagłoby, pijaka i mitomana, który w razie zagrożenia potrafi jednak ochronić swoich przyjaciół. Kmicic i Zagłoba to postacie fikcyjne i – pomimo wyraźnych wad – zdecydowanie pozytywne. Czarnym charakterem powieści jest arystokratyczny ród Radziwiłłów, który zdradza Rzeczpospolitą, układając się ze Szwedami. Sienkiewicz pominął jednak ważne wątki, które przynajmniej częściowo usprawiedliwiają Radziwiłłów, będących wówczas w bardzo trudnej sytuacji. „Potop” przedstawia także obronę Jasnej Góry, która jest autentycznym wydarzeniem z czasów wojny ze Szwedami. W powieści jasnogórski klasztor urasta do rangi symbolu polskości. Tożsamość polska jest według autora ściśle powiązana z katolickością, dlatego obrona świątyni przed luterańskimi Szwedami (Radziwiłłowie także byli protestantami) staje się w „Potopie” bitwą o polskość. Powieść ma optymistyczne zakończenie – Rzeczpospolita się broni, a walczący z najeźdźcą Polacy okazują się bohaterami. Autor chce w ten sposób zapewnić czytelników, że ojczyzna jest w stanie się obronić przed każdym zagrożeniem.
Sposoby i cel ukazywania wydarzeń historycznych w literaturze na przykładzie „Krzyżaków” Henryka Sienkiewicza
Powieść „Krzyżacy” opisuje zmagania państwa polskiego z zakonem krzyżackim. Przedstawia między innymi wielką wiktorię wojska polskiego, czyli wygraną bitwę pod Grunwaldem. Krzyżacy symbolizują w powieści Niemców, którzy w XIX wieku prowadzili akcję germanizacyjną na terenie zaboru pruskiego. Sienkiewicz pokazuje, że Polacy muszą w każdej epoce walczyć o polską tożsamość narodową. Każda walka może też zostać wygrana.