Informacje wstępne
„Wielki testament” Francois Villona powstał w latach 1461-1463, podczas pobytu jego autora w Paryżu. Dzieło to uznawane jest dzisiaj za największe dzieło średniowiecznej poezji francuskiej. Villon stworzył je, odświeżając ówczesne sposoby pisania. Przedstawił świat ze swojego punktu widzenia – opisał go z perspektywy niższych warstw społecznych, w jakich sam się obracał. Nie jest to więc utwór typowy dla liryki średniowiecznej, ukazującej ogólnie aprobowane wzorce moralne i czyny.
Najważniejsze motywy „Wielkiego testamentu”
Danse macabre
Villon wielokrotnie posługuje się w swoim dziele motywem tańca śmierci. Kiedy opisuje swoje ubogie życie, kontrastując biedę z bogactwem i pokazując, jak ludzie z wyższych sfer próbują odgrodzić się od ubóstwa, wspomina o tym, że i tak każdego czeka ten sam koniec. Villon przedstawia śmierć bez żadnych ozdobników. Znajdują się tutaj opisy kostnic, w których nie sposób odróżnić się, czy zwłoki należały do reprezentanta wyższego stanu czy do prostego człowieka. Momentami można nawet odnieść wrażenie, że twórca rozkoszuje się wizją śmierci i faktem, iż dosięgnie ona każdego człowieka.
Ubi sunt?
„Gdzie oni są?” – pyta wielokrotnie poeta w swoim dziele. W tekst wplata ballady traktujące o przemijaniu: „Ballada o paniach minionego czasu”, „Ballada o panach dawnego czasu prowadząca daley ten sam przedmiot” oraz „Ballada w teyże samey materyey” w doskonały sposób pokazują, że nawet wspaniałe jednostki znikają z tego świata, zostawiając jedynie nieznaczne ślady swej bytności na nim. Wrażenie przemijania potęguje refren pierwszej ballady: „Ach, gdzież są niegdysieysze śniegi!”. Wszystko więc znika, właśnie jak śnieg – piękny i nietrwały.
Młodość
Koleje życia ludzkiego poeta przedstawia w sposób bardzo zbliżony do ukazywania przemijalności. Tworzy on zestawienie młodości i starości. Pierwsza jest wspaniałym okresem, kiedy trzeba korzystać z życia, gdyż na starość człowiek spotyka się tylko z pogardą. Znika jego uroda, znikają także zdolności – staje się on zbędny.
Miłość
Ważne miejsce w „Wielkim testamencie” zajmuje miłość. Czytelnik nie ma tutaj jednak do czynienia ze wspaniałym uczuciem łączącym odważnego rycerza i cudowną damę. Villon pokazuje namiętności niższych sfer – czysto cielesne, często płatne, najemne. W tej wizji miłości ważna jest chwilowa rozkosz, podnosząca człowieka na moment z rynsztoku jego życia.
Miłość w dziele Villona jest dostępna tylko młodości. Wiąże się ona z pożądaniem fizycznym, a ciało na starość staje się nieatrakcyjne, co najlepiej potwierdzają „Żale pięknej Płatnerki dobrze iuż sięgniętej przez starośc”.
„Wielki testament” - dzieło pisane z perspektywy poety
Villon zawarł w „Wielkim testamencie” olbrzymią ilość aluzji do ówczesnej rzeczywistości oraz wiele zwrotów do swoich towarzyszy lub ludzi, których po prostu znał. Poeta daje szczery obraz świata – takiego świata, jakiego sam doświadczył, będąc włóczęgą, hultajem i członkiem grup przestępczych.
„Wielki testament” opowiada także historię życia swojego twórcy. W kolejnych strofach i balladach pojawiają się opisy różnych wydarzeń, których Villon najpewniej był uczestnikiem. Momentami przedstawia on je w sposób bardzo liryczny, wyrażając żal, że już przeminęły, ale częściej ironizuje i kpi, jakby pokazując wyższość swojej postawy i drogi życiowej nad wyborami innych.
Obraz świata w „Wielkim testamencie”
Dzieło Villona stanowi wspaniały dokument ukazujący średniowieczny świat. Nie jest ono osadzone w wyższych, elitarnych sferach, więc daje czytelnikowi namiastkę doświadczeń ludzi biedniejszych, jakimi ówczesne miasta były przepełnione.
Z „Wielkiego testamentu” można wyczytać, jak wyglądała świadomość ludzi późnego średniowiecza. Byli oni nieustannie rozdarci między swoimi fizycznymi żądzami a wciąż bardzo mocno oddziałującymi wzorcami propagowanymi przez Kościół. Dostrzec można to także w słowach Villona, który często powołuje się na Boga i prosi o zmiłowanie, wielokrotnie również wspominając o swoich złych uczynkach.
Podsumowanie
„Wielki testament” jest dziełem jedynym w swoim rodzaju. Nie jest to utwór realizujący odgórnie narzucone zasady, lecz indywidualny i bardzo intymny. Autor, którego młodość już przemijała, postanowił rozliczyć się ze swoim dotychczasowym życiem. Widzi on w nim wiele nieszczęść, jednak jego postawa wydaje się być daleka od żalu. Wciąż jest niepokorny i buńczuczny. Pogardza swoimi wrogami, a sympatią darzy ludzie współdzielących swój los.
Dzieło Villona stanowi dowód na kryzys, jaki ogarnął ówczesną Francję. Przejawiał się on nie tylko w życiu politycznym (najazd Anglików), lecz także na płaszczyźnie intelektualnej. Szczególna wartość „Wielkiego testamentu” polega na tym, że utwór Villona przełamał ten impas pokazując, iż człowiek nie musi podążać za odgórnie nałożonymi wzorcami, lecz może samodzielnie obrać własną drogę. Właśnie tak postąpił Villon, który opuścił Paryż po ukończeniu „Wielkiego testamentu”. Od tego momentu słuch o nim zaginął.