I Wojna Domowa w Rzymie – Przyczyny
Zaraz po zakończeniu wojny ze sprzymierzeńcami, Rzym czekała kolejna wojna tym razem domowa. Główną jej przyczyną stały się walki polityczne między dwoma obozami – optymatów i popularów. Pomimo, że trwały one już wcześniej, do zaognienia konfliktu doprowadziły zatargi między Mariuszem (popularzy) i Sullą (optymaci) dotyczące dowództwa w wojnie z królem Pontu – Mitrydatesem.
Obydwaj wodzowie starali się o przywództwo, które ostatecznie zostało przyznane przez senat Sulli, czego jednak nie uznał Mariusz. Przeprowadził on na zgromadzeniu ludowym uchwałę przyznającą tę funkcję jemu. Sulla nie uznał tej uchwały, pociągnął za sobą oddaną armię z którą zajął Rzym, zmuszając Mariusza do ucieczki. Walka między dwoma obozami politycznymi przybrała charakter otwartej wojny domowej trwającej w latach 83 – 82 p.n.e..
I Wojna Domowa w Rzymie – Przebieg
Mimo starej już tradycji gwałtów i morderstw, wystąpienie na czele wojska przeciwko republice było dla rzymskich warstw wyższych niewybaczalną zbrodnią. Choć więc Sulla tłumaczył marsz na Rzym koniecznością uwolnienia ojczyzny od tyranii, wszyscy oficerowie – oprócz jednego, opuścili go jako buntownika. Natomiast legioniści poparli go entuzjastycznie. Wojna na Wschodzie zapowiadała się jako okazja do niewidzianej od pokoleń grabieży; gdy więc konsul przekonał ich, że Mariusz weźmie do Azji inne wojsko, poszli za nim bez wahania.
Po jego odjeździe do Azji wiosną 87 r. p.n.e., konsul Luciusz Kornelius Cynna – pozbawiony przez senat urzędu za próbę przywrócenia ustaw Sulpiciusa i odwołania wygnańców, poszedł w ślady swego wroga Sulli. Na czele armii, która nie uznała uzurpacji senatu, ruszył na Rzym. Pozostali wodzowie w Italii stanęli po stronie senatu, gdy jednak do Cynny dołączył Mariusz, jego zręczne działania doprowadziły do kapitulacji przeciwników.
Represje zwycięzców ograniczyły się do krwawej jadki jaką Mariusz zgotował swym osobistym wrogom. Cynna, który po śmierci Mariusza, zaraz po inauguracji w roku 86 p.n.e. wspólnego konsulatu, stał się prawdziwym panem imperium poza prowincjami wschodnimi, gdzie walczył Sulla, ugodowo zakończył wojnę ze sprzymierzeńcami i przeprowadził ich integrację z rzymskim ciałem obywatelskim. Nieprzejednanych optymatów zostawiono w spokoju, a z Sullą, który po zawarciu pokoju z Mithradatesem, zaczął pertraktacje w sprawie powrotu swej armii do Italii. Zawarto praktycznie porozumienie, gdy niespodziewana śmierć Cynny w przypadkowym rozruchu żołnierskim spowodowała całkowitą zmianę sytuacji.
Sulla natychmiast zerwał rokowania, ale w Italii nikt nie chciał wojny. Gdy Sulla wylądował w Brundisium, pojednawczo nastawieni konsulowie stali ze swymi wojskami bezczynnie w Kampanii podczas, gdy do Sulli zaczęli napływać optymaci. Armie konsulów również przeszły na stronę buntowników. Ostatecznie wojnę domową rozstrzygnęła bitwa u jednej z bram Rzymu – Porta Collina, w listopadzie 82 r. p.n.e., zakończona pogromem pozostałych zwolenników Mariusza. Zwycięski Sulla kazał mianować się dyktatorem na czas nieokreślony.
I Wojna Domowa w Rzymie – Dyktatura Sulli
Pierwsza czynnością dyktatora było wyjęcie spod prawa wszystkich, którzy w ostatniej wojnie walczyli po stronie przeciwnej lub inaczej narazili się jemu i jego sojusznikom. Za ich głowy wyznaczono nagrody, majątki uległy konfiskacie, potomkowie stracili prawa polityczne. Publiczne listy skazanych proscriptiones (ogłoszenia na piśmie), objęły 4700 osób – senatorów, ekwitów oraz najbogatszych Italików. Obok eksterminacji opozycjonistów, celem terroru było związanie z nowym reżimem sojuszników dyktatora majątkami ofiar proskrypcji, kupowanych za bezcen osobiście od niego. Gigantyczne fortuny, jakie odnajdujemy w następnym pokoleniu w Rzymie, powstały niemal bez wyjątku w ten sposób.
Sulla obsadzał całymi legionami wokół Rzymu i w miastach Etrurii oraz Kampanii, które stawiały najdłuższy opór dając im domy i ziemię dotychczasowych mieszkańców. Poza tymi efektywnymi garnizonami, bezpieczeństwa jego samego i reżimu, który stworzył, strzegła armia stacjonująca w Gallii Przedalpejskiej – obróconej w tym celu w prowincję mimo, że mieszkali w niej wyłącznie obywatele rzymscy i latyńscy.
Jako ustawodawca Sulla przebudował instytucje republiki zgodnie z optymackim ideałem. Plebsowi miejskiemu odebrano frumentację (sprzedaż zboża po zaniżonej cenie). Pozycja trybuna ludowego została drastycznie ograniczona - trybuni mogli wnosić tylko te projekty ustaw, które zdobyły aprobatę senatu, a veto kierować jedynie przeciw kolegom. Ponad to nie mogli ubiegać się o wyższe magistratury. Senat powiększony do 600 członków i odnawiany automatycznie wchodzeniem w jego skład byłych kwestorów – obecnie dwudziestu, co pozwalało obywać się bez lectio senatus, a zatem i cenzury (spis obywateli prowadziły municipia) odzyskały monopol sądowy.
Stałych trybunów było sześciu, każdy z pretorem na czele, co podniosło ich liczbę do ośmiu. Kluczowym elementem władzy stał się otwarcie senat - kontrolujący legislację i poprzez trybunały magistratów, stanowiący forum, na którym zapadały wszystkie decyzje w sprawach państwowych. W 79 r. Sulla stojący nad grobem i coraz silniej atakowany przez własnych sojuszników, zrzekł się dyktatury.