Święta żydowskie - kalendarz, obyczaje. Szabat - co to jest, zasady

Co to jest szabat?

Szabat (szabas) jest siódmym i najważniejszym dniem tygodnia dla wyznawców judaizmu; jednym z najstarszych i najtrwalszych świąt w tradycji żydowskiej. Upamiętnia dzień, w którym Stwórca odpoczął po stworzeniu świata. Ma również przypominać Żydom wyzwolenie z niewoli egipskiej. Nakaz przestrzegania szabatu został zapisany w Dekalogu: „Pamiętaj stale o dniu Szabatu, aby go uświęcać” (Szemot/Wyjścia 20:8). Do najważniejszych wymogów należy powstrzymanie się od pracy oraz uczestniczenie w uczcie szabatowej. Szabat trwa od piątku wieczorem do soboty wieczorem, a dokładniej od zachodu do zachodu słońca, dlatego jego godziny są ruchome i zależą od pory roku i szerokości geograficznej.

Obchody święta rozpoczynają się w piątek przed zachodem słońca zapaleniem przez kobietę w domu dwóch świec i odmówieniem nad nimi błogosławieństwa. Mężczyźni w tym czasie witają szabat w synagodze. Po ich powrocie do domu odbywa się uroczysta kolacja poprzedzona kiduszem, czyli błogosławieństwem wypowiedzianym przez głowę rodziny. Po kiduszu następuje rytualne mycie rąk. W sobotę rano odbywa się poranne nabożeństwo w synagodze, trwające około 3 godzin. Później spożywa się świąteczny obiad w gronie rodzinnym. Wieczorem w trakcie kolacji Żydzi śpiewają pieśni żegnające szabat. Następuje obrzęd pożegnania, czyli hawdala (z hebr. oddzielenie). W ramach hawdali odmawia się błogosławieństwo nad światłem, winem i wonnymi ziołami, oraz zapala dwie splecione świece, które symbolizują świętość i powszedniość.

Prawo żydowskie wymienia 39 prac zabronionych w czasie szabatu. Większość z nich to zajęcia związane z rolnictwem i pasterstwem, ale również pisanie czy rozpalanie ognia. Aby nieumyślnie nie naruszyć zakazu pracy, Żydzi nie wykonują czynności podobnych do zajęć zabronionych, np. nie rysują, nie zapalają ani nie gaszą światła elektrycznego (m.in. wykręcają żarówkę z lodówki). Zakazem objęte jest również podróżowanie oraz przenoszenie rzeczy – nie można nosić nawet kluczy, komórki itd. Wolny czas powinno poświęcać się na studiowanie Tory oraz na modlitwę.

Święta żydowskie

Do najważniejszych świąt żydowskich należą:

Pesach

Pesach (inaczej: Pascha, Święto Przaśników, Święto Przejścia) – obchody rozpoczynają się 15-go dnia miesiąca nisan (w kalendarzu gregoriańskim: marzec-kwiecień) i trwają 7 dni w Izraelu bądź 8 dni w diasporze. Święto upamiętnia wyjście ludu Izraela z niewoli egipskiej. Pierwszego wieczoru Pesach każda rodzina zasiada do uczty zwanej seder (porządek), podczas której czyta się hagadę opowiadającą o wyjściu z Egiptu. Utwór ten składa się z fragmentów biblijnych, komentarzy i modlitw. Mięso podane podczas kolacji symbolizuje ofiarę z baranka paschalnego, którą składano w czasach istnienia świątyni. W czasie święta obowiązuje zakaz spożywania  (a nawet posiadania w domu) chleba na zakwasie. Zamiast niego Żydzi jedzą macę. W pierwszy i ostatni dzień Paschy zakazana jest praca.

Szawuot

Szawuot (Święto Tygodni, Święto Żniw, Pięćdziesiątnica) – obchodzone jest 6-tego dnia miesiąca siwan (maj-czerwiec), 50 dni po święcie Paschy; w diasporze trwa 2 dni. Jest upamiętnieniem nadania Tory Mojżeszowi na Synaju. Podczas nabożeństw w synagogach, przystrojonych z okazji święta zielonymi gałęziami drzew, odczytuje się w tym dniu dziesięć przykazań. W Izraelu obchody Szawout zachowały swój pierwotny charakter rolniczy i są nadal ściśle powiązane ze świętowaniem zbiorów.

Sukkot

Sukkot (Święto Namiotów) –  rozpoczyna się 15-go dnia miesiąca tiszri (wrzesień-październik) i trwa 7 dni. Upamiętnia 40-letnią wędrówkę Żydów z Egiptu do Kanaanu, podczas której mieszkali na pustyni w namiotach. Jest to święto radosne, związane ze żniwami. Ortodoksyjni Żydzi w ramach obchodów Sukkot mieszkają przez siedem dni w specjalnie zbudowanych szałasach (np. na balkonie). W siódmym dniu odmawia się w synagodze modlitwy dziękczynne za dar Tory, a następnie w tanecznym korowodzie obnosi się jej zwoje wokół synagogi siedem razy.

Dla świąt Pesach, Szawuot i Sukkot cechą charakterystyczną była w czasach starożytnych pielgrzymka do Jerozolimy, stąd nazywa się je wspólnie Szalosz Regalim, czyli „trzy święta pielgrzymie”.

Rosz ha-Szana

Rosz ha-Szana (Święto Nowego Roku, Święto Trąbek) – obchodzone jest 1-go i 2-go dnia miesiąca tiszri (wrzesień-październik). Upamiętnia stworzenie świata i przypomina o sądzie Bożym. W Rosz ha-Szana w niebie otwierane są księgi i każdy człowiek jest oceniany, dlatego Żydzi modlą się o wybaczenie grzechów. Tego dnia dmie się w róg barani szofar, symbolizujący trąbę, która zabrzmi na końcu czasów w Dniu Sądu. Rosz ha-Szana rozpoczyna okres pokuty, kończący się 10 dni później, w święto Jom Kipur (Dzień Pojedniania).

Jom Kipur

Jom Kipur (Dzień Pojednania) – święto obchodzone jest 10-ego dnia miesiąca tiszri (wrzesień-październik); ma charakter pokutny. W Jom Kippur zabronione są wszystkie czynności, które są zakazane w szabat. Dodatkowo całkowity post wymaga zrezygnowania z jedzenia jakichkolwiek pokarmów i picia. Nie wolno płukać ust, myć  ciała, używać kosmetyków, nosić obuwia ze skóry. Zakazane jest także współżycie seksualne. W Wigilię Jim Kippur człowiek musi udać się do każdego, komu w ubiegłym roku wyrządził krzywdę, i prosić go o przebaczenie. Zwyczaj ten wynika z wiary, że Bóg nie wybacza win wobec ludzi, jeżeli nie przebaczy ich sam pokrzywdzony. W Jom Kipur nabożeństwa w synagodze trwają przez cały dzień z krótkimi przerwami. Najważniejszą ich część stanowi wyznanie grzechów — Vidui, litania — Avinu malkenu i modlitwa o przebaczenie — slichot. Jest to dzień, w którym Bóg wybacza grzechy tym, którzy za nie żałują. Pobożni Żydzi zakładają na siebie biały kitel jako wyraz poddania się woli Bożej. Jedyną dozwoloną ozdobą tego odzienia są srebrne guziki.

Purim

Purim (Losy) – obchodzone jest 14-tego dnia miesiąca adar (luty-marzec). Upamiętnia uratowanie od zagłady Żydów w Persji, opisane w Księdze Estery. Jest to święto o charakterze radosnym. Żydzi w tym dniu obdarowują się prezentami; są organizowane zabawy, maskarady i uczty. W synagodze czytana jest Księga Estery. Za każdym razem, gdy pada imię Hamana (ministra, który według Księgi Estery chciał skazać Żydów na zagładę), zebrani hałasują, tupią, grzechoczą kołatkami. Obowiązkiem w Purim jest spożycie alkoholu w takiej ilości aż nie można będzie rozróżnić wznoszonych okrzyków: „Niech będzie błogosławiony Mordechaj” i „Niech będzie przeklęty Haman”. Święto ma charakter karnawałowy i jest jednym z najradośniejszych świąt żydowskich. Nie zostało nakazane w Torze; nie jest obchodzone z polecenia Boga. Wszystkie związane z nim zwyczaje wywodzą się z historii, w której nawet nie wymienia się imienia Jehowy. W czasie Purim każdy Żyd musi także ofiarować pieniądze przynajmniej dwóm mieszkającym w pobliżu ubogim.

Chanuka

Chanuka (Święto Świateł) – trwa osiem dni, poczynając od 25 dnia miesiąca kislew (listopad-grudzień). Upamiętnia wyparcie z Jerozolimy wojsk syryjskich podczas powstania Machabeuszy i oczyszczenie Świątyni w 164 r. p.n.e. Chanuka ma charakter radosny. Najważniejszym rytuałem święta jest zapalanie świateł na dziewięcioramiennym świeczniku żydowskim zwanym chanukija. Każdego kolejnego świątecznego dnia zapala się o jedną lampkę więcej. W czasie święta nie wolno pościć ani wspominać zmarłych. Tradycyjnymi potrawami spożywanymi w okresie Chanuki są pączki oraz latkes, czyli placki ziemniaczane. Dzieci każdego świątecznego wieczoru dostają prezenty.