Motywem do napisania przez Prusa noweli „Z legend dawnego Egiptu” były prawdziwe wydarzenia mające miejsce w Niemczech pod koniec 1887 roku. Poważnie zachorował wtedy dziewięćdziesięcioletni cesarz Wilhelm I, w tym samym czasie młody następca tronu – Fryderyk – dowiedział się o swoim nowotworze, w wyniku którego zmarł. Fryderyk był zwolennikiem pokoju i demokracji, w czym także Polska upatrywała możliwości poprawy stosunków z sąsiadem.
Treść noweli to alegoria prawdziwych wydarzeń historycznych: pod postacią Ramzesa kryje się cesarz Wilhelm, Horus jest zaś odpowiednikiem Fryderyka. Wspominani w noweli Etiopczycy stanowią być może alegorię Polaków.
W noweli przedstawione zostały dwa style sprawowania władzy. Z jednej strony widzimy apodyktyczny i srogi sposób rządzenia prezentowany przez Ramzesa, który jednak zapewnia siłę i stabilność państwu egipskiemu. Z drugiej strony – demokratyczny i oparty na szczęściu jednostki styl Horusa, który jednak w obliczu śmierci, odmiennie od Ramzesa, kieruje się sprawami osobistymi, a uczucia wygrywają w jego przypadku z rozumem.
Narrator pełni funkcję opowiadającego. Przemawia do czytelnika prostym językiem. Początek i koniec noweli stanowią klamrę kompozycyjną, zawierającą komentarz filozoficzny narratora, fraza rozpoczynająca nowelę także ją kończy. Komentarz ten wskazuje, iż próżne są nadzieje i zamiary ludzkie, jako że nie mają one znaczenia w obliczu wyroków Bożych.