Streszczenie
Początek akcji filmu przypada na 8 maja 1945 roku. Bohaterami są trzej żołnierze Armii Krajowej – Maciek, Andrzej i Drewnowski, którzy w chwili obecnej są działaczami podziemnej opozycji. Przyjaciele dostają rozkaz zabicia sekretarza PZPR - Szczuki. Przygotowują zasadzkę na urzędnika w małej kaplicy, przy której ostrzeliwują wojskowy samochód. Przez przypadek zabici zostają jednak robotnicy z cementowni. Zamachowcy uciekają i nie zauważają, ze zaraz za nimi przejeżdża identyczny samochód jak ten, który postrzelili, za kierownicą którego siedział Szczuka. Sekretarz zauważa wypadek i poprzysięga zemstę na zbrodniarzach.
Wydarzenia przenoszą się do hotelu o nazwie „Monopol” w Ostrowcu Świętokrzyskim. Maciek zakochuje się tam w barmance, a Andrzej otrzymuje rozkaz ponownej egzekucji sekretarza Szczuki. Przypadkowo w hotelowym barze pojawia się urzędnik, zwierzając się Maćkowi ze swoich rozterek, nie zdając sobie sprawy, że młodzieniec jest jego przeciwnikiem. Gdy odchodzi, w sali rozpoczyna się bankiet na cześć wyzwolenia Polski spod niemieckiej okupacji. Podczas śpiewania Czerwone Maki pod Monte Cassino do Maćka dołącza Andrzej i informuje kolegę o poleceniach z dowództwa. Podczas przyjęcia upojony alkoholem Drewnowski który przystał na współpracę z władzą komunistyczną, rozmawia z dziennikarzem Pieniążkiem o korzyściach, wynikających z nową rzeczywistością.
Nadchodzącą noc Maciek spędza z Krystyną, po czym wybierają się na spacer. Podczas deszczu kryją się w kościele, gdzie dziewczyna czyta Norwida. Zwiedzają budynek i Krystyna uszkadza sobie but – gdy Maciek próbuje go naprawić, strażnik oskarża ich o bezczeszczenie świątyni.
Maciek i Andrzej snują refleksje na temat sensu podejmowania dalszej walki niepodległościowej. W tym czasie na bankiecie pijany Drewnowski kompromituje się przed zgromadzonymi, co prawdopodobnie rujnuje jego karierę.
Sekretarz Szczuka dowiaduje się, że jego zaginiony syn Marek przebywa w placówce UB, więc szybko opuszcza hotel. Sytuację te wykorzystuje Maciej, ruszając za przeciwnikiem. Prosi Szczukę o ogień do papierosa, a następnie strzela w jego serce. W tym samym momencie w niebo strzelają race, obwieszczające niepodległość, a z bankietowej sali rozbrzmiewa Polonez Fryderyka Chopina. Andrzej dowiaduje się o zdradzie Drewnowskiego i wdaje się z nim w bójkę. Maciek w obawie przed zdrajcą zaczyna uciekać i nie zatrzymuje się nawet na polecenie patrolu polskich żołnierzy – w związku z tym pada zabity serią z karabinu. Śmiertelnie ranny ucieka, jednak ostatecznie umiera leżąc na stercie śmieci.
Geneza
Dramat filmowy Andrzeja Wajdy ukazał się w 1958 roku, a jego podstawę stanowiła powieść Jerzego Andrzejewskiego pod tym samym tytułem. W główną rolę (Maćka Chełmickiego) wcielił się Zbigniew Cybulski. Popiół i diament Wajdy miał ogromne znaczenie dla rozwoju polskiej szkoły filmowej, głównie dzięki wywołaniu polemiku w tym środowisku i dyskusji między reżyserami. Również arena międzynarodowej kinematografii nie pozostała obojętna na adaptację – amerykański reżyser Martin Scorsese uznał ją za nasze najważniejsze, filmowe arcydzieło. Dzięki niemu Popiół i diament był również wyświetlany w Stanach Zjednoczonych.
Porównanie z książką
W adaptacji książki reżyser zdecydowanie złagodził propagandowy wydźwięk powieści Andrzejewskiego. Pisarz w pewnym sensie faworyzował komunistyczny punkt widzenia, a Wajda skupia się raczej na zobrazowaniu tragedii i nieszczęścia losów partyzantów, pracujących w polskim podziemi niepodległościowym. Film Wajdy został przyjęty przychylnie, choć nie oparł się kilku zasadniczym zarzutom. Zwracano uwagę na dość dwuznaczną interpretację i fałszowanie historii (były to uwagi ze strony zwolenników ideologii marksizmu oraz konserwatystów). Pomimo tego, że reżyser starał się porzucić te metodę, i tak uważano, że powiela on propagandowe przesłanie zawarte w literackim pierwowzorze.
W historii kina Popiół i diament i tak zapisał się jako jedno z ważniejszych arcydzieł. Rzeczywiście, w porównaniu z książką znalazło się w nim kilka niedociągnięć historycznych, ale zachował wyraźne odniesienia do romantycznej i ekspresjonistycznej symboliki w postrzeganiu świata. Znamienny był także portret młodego pokolenia po odwilży październikowej w 1956 roku.
Film Andrzeja Wajdy stanowi zatem dość luźną adaptację utworu Jerzego Andrzejewskiego. Stworzenie scenariusza Wajda zaproponował samemu pisarzowi. Pominięto w nim kilka wątków m.in. historię Antoniego Kosseckiego oraz działalności podziemnej grupy kilkunastoletnich chłopców. Za kluczowy i najbardziej symboliczny motyw panowie obrali konfrontację Maćka i Szczuki. Opuszczono liczne poboczne wątki powieści, a czas akcji skrócono do doby (w imię zachowania zasady jedności czasu).
 |
| Plakat filmu Popiół i diament autorstwa Tomasza Wójcika/www.wikipedia.org.pl |