Streszczenie
Film Andrzeja Wajdy rozpoczyna się od sceny, w której orszak weselny z parą młodą na czele zmierza z Kościoła Mariackiego w Krakowie do Bronowic, gdzie ma odbyć się przyjęcie weselne. Po zmierzchu do chłopskiej chaty przybywa na przyjęcie jeden z gości – Dziennikarz. Zabawa trwa w najlepsze, a w międzyczasie chłopi i przedstawiciele inteligencji rozmawiają ze sobą na różnorakie tematy. Gospodarz domu dostrzega na polu zjawy.
W międzyczasie, podczas tańców i kuluarowych rozmów uwydatniają się różnice klasowe między zaproszonymi np. Radczyni, Poeta i Maryna nie chcą uczestniczyć w hulankach, a Dziennikarz błąka się pośród rozbawionego tłumu. Chatę odwiedza Żyd ze swoją córką Rachelą i próbują wyegzekwować od chłopów zaciągnięte u nich długi finansowe. Poeta porywa do tańca młodą żydówkę, ku oburzeniu chłopstwa. Dziewczyna tymczasem również dostrzega zjawy za oknem i prosi Poetę o ich wpuszczenie do środka. Zaproszone duchy ukazują się niektórym z gości, wchodząc z nimi w rozmowy np. Stańczyk zagaduje Dziennikarza, Rycerz Poetę, a Hetman i Rejtan rozmawiają z Panem Młodym. Pojawia się także Wernyhora, którego najpierw widzi Gospodarz, a potem Jasiek, któremu kozak daruje złoty róg, nakazując mu porwać lud do powstania niepodległościowego. Chłopak wsiada na białego konia i galopuje przez mgłę, aż dociera do granicy wszystkich trzech zaborów – dostrzegają go żołnierze tych nacji i przerażony Jasiek ucieka. W tym samym czasie atmosfera na weselu zaczyna opadać w wyniku konfliktów ideologicznych. Chłopi chcą zemścić się na przedstawicielach szlachty za ucisk. Wraca Jasiek bez czapki z piórem i złotego rogu oraz ponownie materializuje się Wernyhora. Wszyscy zebrani klękają w oczekiwaniu na chłopaka. Kozacki przywódca wzywa bowiem do powstania. Bez złotego rogu Jasiek nie ma jednak mocy pobudzenia do czynu swoich towarzyszy – bez skutku próbuje ocucić ich z odrętwiałego tańca wokół zaczarowanego chochoła.
Porównanie z książką
Dramat filmowy w reżyserii Andrzeja Wajdy wyszedł na ekrany w 1972 roku. Najpoważniejszym zabiegiem reżysera było ścieśnienie akcji dramatu do jednej przestrzeni – wnętrza chłopskiej chaty. Pomimo zachowania stylistyki historycznej, realizacja Wajdy uległa kilku istotnym przekształceniom na rzecz aktualizacji wymowy dzieła. Jednym z takich zabiegów jest ucharakteryzowanie kozaka Wernyhory na bliższego współczesnym Józefa Piłsudskiego. Jedną z różnic między dramatem a filmem jest przedstawienie przestrzeni zabawy weselnej. U młodopolskiego dramaturga przyjęcie odbywać się miało w izbie przylegającej do chaty, niekoniecznie w pełni widocznej dla odbiorcy. Na plan pierwszy wyciągane były jedynie wątki kluczowe w poszczególnych momentach sztuki. Andrzej Wajda ukazał wesele w całej swojej okazałości – akcja filmu rozgrywa się w głośnej, rozbawionej i przeludnionej izbie, a odbiorca znajduje się w samym jej środku. W tym samym pomieszczeniu odbywały się rozmowy o monologi postaci. Ponadto w filmie konwencja realistyczna i symboliczna przeplatają się przez cały czas jego trwania. Stanisław Wyspiański podzielił je na dwie części swojego dramatu, zostały one wyraźnie oddzielone od siebie.