 |
| Józef Piłsudski |
Józef Piłsudski urodził się w 1867 roku w Zułowie na Wileńszczyźnie. Jego ojciec brał udział w powstaniu styczniowym, był komisarzem Rządu Narodowego w powiecie rosieńskim. Józef miał jedenaścioro rodzeństwa. W 1874 roku majątek Piłsudskich spłonął w pożarze, w skutek czego musieli się przenieść do Wilna. Piłsudski uczęszczał do wileńskiego gimnazjum, gdzie prowadzono intensywną rusyfikację. W 1884 roku zmarła jego matka.
W 1885 roku Piłsudski rozpoczął studia medyczne na Uniwersytecie w Charkowie, gdzie jednocześnie zaangażował się w działalność konspiracyjną. Zetknął się między innymi z organizacją Narodnaja Wola, która zorganizowała spisek na życie cara. W 1887 roku został z tego powodu aresztowany i zesłany na 5 lat w głąb Rosji. W irkuckim więzieniu, w którym przebywał, wybuchł bunt, za co dorzucono Piłsudskiemu pół roku więzienia.
Powrócił do Wilna w 1893 roku, gdzie związał się z PPS. Był redaktorem naczelnym „Robotnika”. W 1896 roku uczestniczył w Londynie w IV Kongresie Międzynarodówki, gdzie walczył o włączenie polskiej sprawy niepodległościowej w program partii. W 1899 roku ożenił się z Marią Juszkiewiczową, o którą konkurował z Romanem Dmowskim. Zmienił także wyznanie na luteranizm, aby móc wziąć z nią ślub. Małżeństwo zamieszkało w Łodzi.
Wkrótce Piłsudski został ponownie aresztowany z powodu odkrycia nielegalnie wydawanego przez niego „Robotnika”. Wskutek udawania choroby psychicznej został przeniesiony do szpitala w Petersburgu, skąd uciekł do Londynu. Po wybuchu wojny rosyjsko-japońskiej Piłsudski z ramienia PPS udał się do Tokio, gdzie chciał wynegocjować poparcie dla sprawy niepodległości Polski w zamian za utworzenie na terytorium Japonii oddziałów polskich walczących z Rosją. Rozmowy nie przyniosły jednak spodziewanych rezultatów.
W czasie rewolucji 1905 roku Piłsudski opowiedział się za radykalnymi działaniami partii i organizował bojówki walczące z Rosją. Utworzył Organizację Bojową PPS, której działalność miała charakter terrorystyczny. Po rozłamie w PPS Piłsudski został przywódcą PPS – Frakcji Rewolucyjnej. Związał się również z Aleksandrą Szczerbińską, z którą miał dwie córki (Wandę i Jadwigę), a z którą ożenił się dopiero w 1921 roku. W latach 1908-1912 Piłsudski tworzył tajne organizacje militarne, z których potem wyłoniły się Legiony: Związek Walki Czynnej we Lwowie, Towarzystwo „Strzelec” w Krakowie, Polskie Drużyny Strzeleckie. Po wybuchu I wojny światowej, w 1914 roku pod oficjalnym protektoratem Austrii powstała I Kompania Kadrowa.
 |
| Józef Piłsudski (ok. 1919 r.) |
W czasie wojny Piłsudski opowiedział się najpierw po stronie Austro-Węgier, występując przeciwko Rosji wraz z utworzonymi przez siebie oddziałami, zaś w 1917 roku odmówił przysięgi na wierność Niemcom, za co został internowany i osadzony w twierdzy w Magdeburgu. W tym czasie wojna została przegrana przez Niemcy, Piłsudskiego zwolniono i 10 listopada 1918 roku przyjechał pociągiem do Warszawy. Powstała wcześniej Rada Regencyjna oddała Piłsudskiemu władzę, w skutek czego został ogłoszony Tymczasowym Naczelnikiem Państwa.
W 1919 roku Piłsudski powołał pierwszego premiera Polski, Ignacego Paderewskiego. Następnie odbyły się wybory do Sejmu, a w lutym uchwalono Małą Konstytucję, wedle której Piłsudski został Naczelnikiem Państwa. W 1919 roku Piłsudski zorganizował wyprawę wileńską, w wyniku której Polacy zajęli Wilno. Działanie to rozpoczęło wojnę polsko-bolszewicką. Wyprawa wileńska stała się jednak kością niezgody między Polską i Litwą, a endecja oskarżyła Piłsudskiego o zdradę. W 1920 roku miał miejsce kolejny etap wojny – wyprawa kijowska, która ostatecznie skończyła się klęską.
Po tych porażkach Piłsudski spotkał się z ogromną krytyką ze strony polskiego rządu. W dniach 13-25 sierpnia odbyła się bitwa warszawska, uznawana za jedną z najważniejszych bitwę w historii świata ze względu na to, że zatrzymała marsz bolszewików na Europę Zachodnią. W 1921 roku podpisano traktat ryski kończący wojnę polsko-bolszewicką.
 |
| Józef Piłsudski w trakcie przewrotu majowego (13 V 1926) |
Po wyborze pierwszego Prezydenta Polski, Piłsudski usunął się z polityki, jednak narastające napięcie w kraju, ciągle zmieniające się rządy itd., spowodowały, że ostatecznie w 1926 roku Piłsudski wraz z wojskiem, które opowiedziało się po jego stronie, dokonał przewrotu majowego i usunął dotychczasowy rząd Wincentego Witosa. Nowym prezydentem został Ignacy Mościcki. Rządy sanacji w latach 1926-1939 były jednak systemem autorytarnym, który ma na swoim koncie wiele niechlubnych decyzji (jak proces brzeski i utworzenie obozu w Berezie Kartuskiej). Piłsudski piastował funkcję premiera w latach 1926-1928. Drugi Rząd Piłsudskiego został utworzony w 1930 roku, ale przetrwał tylko kilka miesięcy.
Józef Piłsudski zmarł w 1935 roku prawdopodobnie na raka żołądka. Został pochowany w krypcie na Wawelu, zaś jego serce spoczęło w grobie matki w Wilnie.