Polska oficjalnie niepodległość w 1795 roku, kiedy trzy mocarstwa: Rosja, Prusy i Austria dokonały III rozbioru kraju. Od tego czasu Polacy podejmowali kolejne, nieudane i tragiczne w skutkach, próby odzyskania autonomii, z których najważniejsze to powstanie listopadowe (1830) i powstanie styczniowe (1863). Efektem tych wydarzeń były: śmierć wielu obywateli byłej Rzeczpospolitej, masowe fale emigracji politycznej, represje, aresztowania, zsyłki oraz bezwzględna polityka wynaradawiania (rusyfikacja i germanizacja). Szczególnie powstanie styczniowe zapisało się w narodowej pamięci jako zryw beznadziejny i tragiczny, który na długo spowodował uciszenie rewolucyjnych nastrojów Polaków.
Na początku XX wieku Europa jednak znowu zawrzała, najpierw miała miejsce rewolucja 1905 roku, a następnie doszło do rozłamu pomiędzy potężnymi zaborcami – Niemcami i Rosją, którzy znaleźli się we wrogich obozach: Niemcy w Trójprzymierzu z Austro-Węgrami i Włochami, Rosja zaś w Trójporozumieniu z Anglią i Francją.
Tymczasem w 1908 roku Józef Piłsudski utworzył we Lwowie tajny Związek Walki Czynnej, który stał się zaczątkiem polskiej armii. Zjednoczył się on ze Związkiem Strzeleckim we Lwowie, „Strzelcem” w Krakowie i Drużynami Strzeleckimi. Piłsudski przewidział przebieg wojny – uważał, że najpierw trzeba zjednoczyć się z Austrią przeciwko Rosji (ponieważ jest to kraj o większym rozwoju cywilizacyjnym), a po pokonaniu Rosji i rozpadzie ententy opowiedzieć się za Anglią i Francją przeciwko frakcji niemieckiej.
 |
| „Strzelcy” w Kielcach, w środku - Józef Piłsudski (1914) |
Po wybuchu I wojny światowej w 1914 roku ze „Strzelca”, „Sokoła” i Drużyn Bartoszowych powstała I Kompania Kadrowa (pod zwierzchnictwem Austrii), która 6 sierpnia wymaszerowała w stronę Miechowa, a następnie wkroczyła do Królestwa Kongresowego, gdzie Piłsudski ogłosił się komendantem wojsk polskich.
Legiony walczyły po stronie austriackiej, dzięki czemu drogą skomplikowanej dyplomacji udało się Piłsudskiemu wymóc na Austrii w 1916 roku akt utworzenia na ziemiach zaboru rosyjskiego państwa polskiego, co spowodowało, że Anglia i Francja wymusiła na Rosji uznanie istnienia tego państwa. W 1917 roku Piłsudski wraz ze swoimi oddziałami odmówił złożenia przysięgi na wierność Niemcom. Został aresztowany i internowany w twierdzy magdeburskiej. Tymczasem rewolucja październikowa w Rosji praktycznie wykluczyła ją z wojny, a Niemcy i Austro-Węgry poniosły klęskę.
Na terenie Polski zaczęły powstawać niezależnie ośrodki władzy: w Lublinie Tymczasowy Rząd Ludowy, w Krakowie Polska Komisja Likwidacyjna, w Cieszynie Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego, w Poznaniu Naczelna Rada Ludowa. W listopadzie, gdy wybuchła rewolucja w Niemczech, Piłsudski został nagle zwolniony z twierdzy i 10 listopada 1918 roku przyjechał do Warszawy. Został przywitany przez przedstawicieli Rady Regencyjnej, która oddała mu władzę.
Piłsudski został ogłoszony naczelnym dowódcą wojska i Tymczasowym Naczelnikiem Państwa. 11 listopada 1918 roku został podpisany pokój w Compiegne, a Piłsudski ogłosił powstanie państwa polskiego. Dzięki zabiegom dyplomatycznym Ignacego Paderewskiego i Romana Dmowskiego Polska oficjalnie powróciła na mapę Europy postanowieniem Traktatu Wersalskiego z 1920 roku.
 |
| Józef Piłsudski, Ignacy Paderewski (styczeń 1919) |
W 1922 roku Piłsudski oficjalnie ogłosił prezydentem Gabriela Narutowicza.
Odzyskanie przez Polskę niepodległości po ponad 120 latach nieistnienia na mapie świata było swoistym cudem, który nie byłby możliwy bez zachowania się duchowej kultury narodu. Dzięki oporowi i odporności polskiego społeczeństwa na procesy germanizacji i rusyfikacji udało się zespolić kraj podzielony na trzy zabory i odbudować polskie państwo. Okazało się, że naród jest wspólnotą obyczajów, kultury, religii i mentalności, a nie zbiorowością zamieszkującą określone terytorium.
To również dzięki owemu krótkiemu, bo zaledwie dwudziestoletniemu, okresowi niepodległości Polska mogła zachować odrębność już po II wojnie światowej i nie została całkowicie włączona w skład Związku Radzieckiego. Świat nie mógł bowiem zlekceważyć faktu, że Polska przed wojną była suwerennym państwem.