Germanizacja w zaborze pruskim - na czym polegała, metody, cele

Podobnie jak w państwie rosyjskim, władze pruskie, później zaś niemieckie patrzyły nieprzychylnie na wszelkie ruchy narodowe wśród ludności polskiej. Polski patriotyzm uważano za niebezpieczny, był on stałym zagrożeniem dla stabilności kraju. Z tego powodu też władze pruskie i niemieckie dążyły do maksymalnego ograniczenia owego zagrożenia. Głównym celem stała się germanizacja Polaków i ich wynarodowienie.

Germanizacja w ogólnych aspektach przypominała akcję rusyfikacyjną, prowadzoną przez władze carskie. Jej naczelnym założeniem było zmarginalizowanie roli języka polskiego w życiu publicznym. Stąd też rząd pruski wprowadził serię ustaw ograniczających używanie języka polskiego w miejscach publicznych i urzędach. Również w szkołach niepodzielnie dominował język niemiecki, a urzędnicy państwowi używający polskiego na co dzień byli szykanowani. Niesławą okryła się „ustawa kagańcowa” z 1908 roku, zakazująca używania języka polskiego na zgromadzeniach.

W przeciwieństwie do rusyfikacji jednak, germanizacja zakładała nie tylko wynarodowienie Polaków, ale i fizyczne zniemczenie ziem zaborów. Stąd też szeroko zakrojona akcja wykupywania od Polaków majątków i sprowadzania na ich miejsce niemieckich osadników. Była ona prowadzona przez utworzoną w roku 1886 Komisję Kolonizacyjną. W odpowiedzi na to Polacy powołali Bank Polski (1888), pomagający ziemianom w trudnej sytuacji finansowej i nie pozwalając na utratę ziemi. W roku 1908 Komisja Kolonizacyjna otrzymała prawo przymusowego wywłaszczania polskich majątków, spotkało się to jednak z gwałtownym oporem nawet samych Niemców, było bowiem uważane za pogwałcenie prawa o własności. Jednocześnie Polaków szykanowano w sprawach administracyjnych, utrudniając im rozbudowę majątków, odmawiając wydania pozwoleń budowlanych itp. Stąd też słynna sprawa Drzymały, gdy polski rolnik, któremu zakazano budowy domu na własnej ziemi zamieszkał przejściowo w wozie cyrkowym. Pruski (i niemiecki) aparat administracyjny blokował Polakom drogę na wyższe stanowiska, zarówno w aparacie cywilnym, jak i armii. Polacy mogli zajmować jedynie niskie i mało znaczące stanowiska.

W latach 1870 – 1880 Niemcy prowadziły politykę tzw. Kulturkampfu, czyli walki z Kościołem Katolickim, co jednocześnie wymierzone było także w polski ruch narodowościowy, skupiony w dużej mierze wokół kościołów. W rezultacie tych działań doszło do różnorodnego szykanowania duchownych katolickich i licznych aresztowań.

Polscy działacze niepodległościowi oceniali, że germanizacja jest na dłuższą metę znacznie groźniejsza od rusyfikacji, z racji większej jej skuteczności. Z drugiej strony jednak germanizacja obarczona była od początku wielką wadą, która znacznie zmniejszała jej skuteczność – była to niekonsekwencja władz niemieckich w realizacji naczelnego celu. Wielu Polaków było skłonnych w pewnym momencie zaakceptować „niemieckość”, jako że gwarantowała ona możliwość zrobienia kariery w jednym z najpotężniejszych imperiów ówczesnego świata. Jednakże na całe szczęście szykany na tle narodowym zrażały Polaków i powodowały narastanie przepaści pomiędzy władzami niemieckimi a Polakami. Władze niemieckie nie potrafiły z wyczuciem posługiwać się metodą „kija i marchewki”, nadużywając tego pierwszego, a dając mało w zamian osobom chcącym się podporządkować. Stąd też, paradoksalnie, mimo że germanizacja jest uważana za brutalniejszą i skuteczniejszą, to często Polacy w Rosji wykazywali się większą wiernością wobec zaborcy, niż ci w Niemczech.