„Kordian” Juliusza Słowackiego to klasyczny przykład dramatu romantycznego. Tezę tę potwierdza analiza jego struktury, estetyki, przebiegu akcji i konstrukcji postaci.
Kompozycja otwarta
Kompozycja „Kordiana” zrywa z charakterystyczną dla klasycyzmu forma zamkniętą. Akcja dramatu nie ma więc jednoznacznego rozwiązania. Nie wiadomo, czy Kordian stojący przed plutonem egzekucyjnym zostanie rozstrzelany czy nie. Jeśli adiutant z ułaskawieniem zdąży na czas, bohater przeżyje. Słowacki zostawia więc odbiorcy możliwość wyboru i jednocześnie pozwala bohaterowi zaistnieć w przestrzeni realnej, niejako wyjść poza ciasne ramy formy literackiej.
Achronologiczny przebieg akcji
Typowo romantyczną konwencją zastosowaną przez Słowackiego w Kordianie jest również skonstruowanie akcji na zasadzie achronologicznej. Oznacza to, że wydarzenia nie są przedstawione w ciągu przyczynowo-skutkowym, ale mamy do czynienia z pokawałkowaniem zdarzeń na fragmenty i ich dowolnym poukładaniem.
Szczególnie wyraźnie zasada ta ujawnia się w kompozycji aktu III, gdzie mamy do czynienia ze słabo powiązanymi ze sobą scenami, raz rozgrywającymi się na placu przed Zamkiem Królewskim w Warszawie, a innym razem w katedrze świętego Jana i w jej podziemiach. Podobnie zupełnie niejasne jest, w jaki sposób Kordian dostaje się ze szczytu Mont Blanc do Polski, czy jaka jest kolejność etapów jego podróży.
Akcja w ten sposób staje się fragmentaryczna i epizodyczna. Zasada taka odzwierciedla romantyczny światopogląd, zgodnie z którym dotarcie do prawdy wymaga od człowieka poznawczego wysiłku.
Zerwanie z zasadą trzech jedności
„Kordian” jako dramat romantyczny zrywa również z zasadą trzech jedności, odnoszącą się do miejsca, czasu i akcji. Wydarzenia przedstawione w utworze rozgrywają się w różnych miejscach: np. Polska, Anglia, Włochy, Mont Blanc. Ponadto mają one miejsce w różnym czasie. Akcja dramatu obejmuje bowiem kilka lat, toczy się od roku 1799 do mniej więcej 1828. Akcja nie ma charakteru ciągłego, ale jest epizodyczna. Brak tu wyrazistego podziału na wstęp, rozwinięcie, punkt kulminacyjny i finał.
Zerwanie ze stylistyczną jednością
Mamy tu do czynienia także z rezygnacją z zasady jednolitości stylu. Pojawia się więc sceny realistyczne, ale jednocześnie dramat obfituje w elementy fantastyczne. Dwa istotne momenty, w których fantastyka bierze górę nad prawdopodobieństwem to Przygotowanie, w którym postacie diabłów wyczarowują przywódców powstania listopadowego oraz moment, kiedy Kordian walczy ze Strachem i Imaginacją. Ponadto irracjonalnym elementem jest też na przykład podróż Kordiana na chmurze po wygłoszeniu monologu na Mont Blanc. Przejawem odejścia od stylistycznej jedności jest również łączenie elementów grozy (np. scena przed komnatą cara) z elementami tragikomedii (np. scena w szpitalu psychiatrycznym). To połączenie daje niejednokrotnie efekt groteski.
Bohater romantyczny
Nieodłącznym składnikiem dramatu romantycznego jest również typ głównego bohatera. Kordian to z całą pewnością postać romantyczna: prometejski buntownik, zraniony kochanek, bojownik o wolność narodu. Ponadto bohatera cechuje skrajny indywidualizm, niechęć do słuchania autorytetów i społeczna alienacja. Jest również Kordian postacią tragiczną, skazaną na klęskę, ale do końca wierną własnym ideałom.
Problematyka narodowa
Dodatkową cechą polskiego dramatu romantycznego jest problematyka narodowa. Tak właśnie jest w „Kordianie”. Głównym tematem utworu jest wielka debata o Polsce, przyczynach klęski powstania listopadowego i możliwych metodach dążenia do niepodległości. Sięga tu Słowacki do najważniejszych koncepcji ideowych swojego czasu, przede wszystkim do mesjanizmu zaprezentowanego przez Mickiewicza w III części „Dziadów”. Pojawia się również kontrastująca z nim idea Polski jako Winkelrieda narodów.