Charakterystyka porównawcza ZSRR z III Rzeszą

 

Najważniejsze zagadnienia dotyczące różnic ideologicznych i ekonomicznych zostały przedstawione w tabeli.

Należy przyjąć, że oba państwa totalitarne miały podobny system działania i kontrolowania społeczeństwa - tworzenie nowej elity, opartej nie na urodzeniu, a na przynależności do "grupu trzymającej władzę", kreowanie wizerunku wodza i próbę stworzenia nowego typu człowieka. Różnica tkwiła jednak w uwarunkowaniach ideologicznych. III Rzesza była jednoczona przez mit "wspólnej krwi" - wszyscy Niemcy mieli być sobie równi, stąd też agresja była ukierunkowana głównie na czynniki zewnętrzne. W ZSRR panująca ideologia szukała wroga nie w konkretnej grupie etnicznej, a klasowej, stąd też znaczne rozmycie się wizerunku wroga - było to wygodne dla przywódców tego państwa, pozwalało bowiem w razie czego klasyfikować każdego przeciwnika do jednej z "niechcianych" klas. Obydwa systemy są winne ogromnych zbrodni, a ich przywódcy nie wahali się poświęcić milionów istnień ludzkich, by zrealizować swoje utopijne wizje.

Zagadnienie	III Rzesza	ZSRR
Ideologia	Narodowy Socjalizm	Komunizm
Cele	Zdobycie "przestrzeni życiowej" dla Niemców, dominacja niemiecka na świecie	Wprowadzenie komunizmu na świecie, drogą oddolnych rewolucji i wojny światowej
Główni "wrogowie"	Żydzi, Słowianie, rasy niearyjskie, komuniści	Kapitaliści, "imperialiści", faszyści
Rola wodza	Bardzo silna, Hitler był kreowany na wizjonera i "ojca narodu"	Bardzo silna, Józef Stalin był przedstawiony jako genialny wódz i twórca wszystkich sukcesów
Gospodarka	Oparta na wielkich kartelach, które otrzymywały potężne zamówienia rządowe, własność prywatna	Centralnie planowana, decyzje na temat produkcji i jej miejsca podejmowane odgórnie, formalna likwidacja własności prywatnej, zwłaszcza w rolnictwie
Stosunek do innych narodowości	Ze względu na kryterium rasy niektóre mogły być "zniemczone", inne powinny być zlikwidowane	Kluczowym problemem jest pochodzenie "klasowe" i wyznawana ideologia, narodowość odgrywa drugorzędną rolę, ale należy zlikwidować klasy niepożądane
Aparat bezpieczeństwa i propagandy	Silnie rozbudowany, nastawiony na obronę "niemieckości" przeciwko wrogom zewnętrznym i wewnętrznym, reprezentowany przez Gestapo i w mniejszym stopniu SS, które pretendowało do roli "zakonu" narodowego socjalizmu; wiele organizacji młodzieżowych, mających kształtować nowe pokolenia	Silnie rozbudowany i praktycznie wszechwładny, nastawiony na działanie wewnętrzne i likwidację opozycji wewnątrz państwa; główną rolę odgrywało NKWD. Brak odpowiednika SS, za to znacznie większy nacisk na przynależność do partii komunistycznej; bardzo silny nacisk na organizacje młodzieżowe
Terror	Skierowany głównie przeciwko "obcym rasom", zwłaszcza Żydom, starano się zachować "wartościową krew" Niemców. Używanie deportacji i izolacji, później zaś masowej eksterminacji	Pierwszym krokiem do rewolucji światowej jest likwidacja klas posiadających, inteligencji i kapitalistów; prewencyjnie przeprowadzane i prowokowane wyniszczenia własnej ludności uważanej za "element kontrrewolucyjny". Najczęściej stosowano deportacje i specjalny system zesłań na ciężkie roboty, w wielu wypadkach egzekucje i masowe wyniszczenia
Partia	Odgrywała bardzo ważną rolę w systemie, brak przynależności do partii utrudniał, ale nie blokował kariery	Odgrywała bardzo ważną rolę w systemie, brak przynależności do partii uniemożliwiał karierę