Jama ustna stanowi początkowy odcinek przewodu pokarmowego. Dzielimy ją na przedsionek (przednia część) oraz właściwą jamę ustną (tylna część), które oddzielone są od siebie łukami zębowymi oraz wyrostkami zębodołowymi. Jama ustna ograniczona jest wargami, policzkami i podniebieniem, które tworzy sklepienie i oddziela jamę ustną od nosowej. Podniebienie dzielimy na podniebienia twarde i podniebienie miękkie. Podniebienie twarde, które tworzy przednią część, zbudowane jest z wyrostków podniebienny szczęk oraz blaszek poziomych kości podniebiennych. Podniebienie miękkie, które stanowi tylną część, jest fałdem mięśniowym pokrytym błoną śluzową i zakończonym wyrostkiem zwanym języczkiem. O tyłu jama ustna graniczy z gardłem, z którym łączy się za pomocą otworu zwanego cieśnią gardzieli.
W łukach zębowych jamy ustnej znajdują się zęby, które zróżnicowane są na siekacze, kły zęby przedtrzonowe i trzonowe. Takie uzębienie charakterystyczne dla wszystkich ssaków nazywamy heterodontycznym. Początkowo występują zęby mleczne, które wyrzynają się w pierwszym roku życia (ok. 6miesiąca), a wymieniana są pomiędzy 6–13 na zęby stałe. Dzieci trzyletnie powinny posiadać pełne uzębienie mleczne, na które składa się 20 zębów (po 10 w szczęce i żuchwie) – w każdej połowie górnego i dolnego łuku zębowego są 2 siekacze, 1 kieł i 2 zęby trzonowe: (2+1+2) x 2 x 2. Uzębienie stałe stanowią 32 zęby – w każdej połowie górnego i dolnego łuku zębowego są: 2 siekacze, 1 kieł, 2 zęby przedtrzonowe, 3 zęby trzonowe: (2+1+3+2) x 2 x 2.
Każdy ząb składa się z trzech części:
• korony – pokryta szkliwem części zęba, która znajduje się ponad dziąsłem;
• szyjki – część łącząca koronę z korzeniem;
• korzenia – pokryta cementem części zęba, która znajduje się poniżej dziąsła.
Pod szkliwem (w obrębie korony) i cementem (w obrębie korzenia) znajduje się zębina, która stanowi podstawową masę zęba. Wnętrze zęba zajmuje jama zęba (w części korony nosi nazwę komory, a w części korzenia kanału) wypełniona łącznotkankową miazgą z naczyniami krwionośnymi i nerwami.
 |
|
Budowa zęba – przekrój |
Język jest fałdem mięśniowym pokrytym błoną śluzową, która zawiera drobne wyniosłości o różnych kształtach zwane brodawkami językowymi (nitkowate, grzybowate, okolone, liściaste). W brodawkach znajdują się kubki smakowe, które umożliwiają odbieranie czterech podstawowych smaków (gorzki, słony, kwaśny, słodki) oraz ich kombinacji.
Do jamy ustnej uchodzą przewody wyprowadzające trzech par dużych gruczołów zwanych śliniankami. Są to ślinianki przyuszne, podżuchwowe i podjęzykowe. Ponadto błona śluzowa jamy ustnej zawiera drobne gruczoły wargowe, policzkowe, podniebienne i językowe. Ślina, produkowana głównie w śliniankach, zwilża pokarm, przez co ułatwia jego połykanie. Ponadto zawiera enzymy rozpoczynające trawienia cukrów (amylazy ślinowe) oraz substancje odpornościowe stanowiące ochronę przed infekcjami.
Funkcje jamy ustnej:
• pokarmowa i trawienna – jama ustna umożliwia początkową obróbkę pokarmu: jego rozdrobnienie, wstępne trawienie (cukry) i połykanie;
• zmysłowa – odbieranie wrażeń smakowych (kubki smakowe) a także ciepła, zima, bólu, dotyku;
• artykulacyjna – wydawanie dźwięków;
• obronna – jama ustna stanowi barierę dla drobnoustrojów i ciał obcych, ma szereg mechanizmów obronnych np. obecność komórek odpornościowych, stałe wydzielanie śliny, regularnie złuszczający się nabłonek oraz nieprzepuszczalna błona śluzowa (z wyjątkiem wirusów).