W literaturze sentymentalizm pojawił się pod koniec lat 70. XVIII wieku i trwał do początku wieku XIX. Nazwa kierunku wywodzi się do tytułu dzieła Laurence'a Sterne'a – „Podroż sentymentalna przez Francję i Włochy”.
Sentymentalizm skupiał się na człowieku jako jednostce czującej i niepowtarzalnej. Za jednym z głównych twórców kierunku, Rousseau, sentymentaliści głosili powrót do natury. W przeciwieństwie do oświeceniowego racjonalizmu, sentymentalizm był rozczarowany cywilizacją, obarczając ją winą za niespełnienie i zło w świecie. Uczucia, które stanowiły o indywidualizmie i wartości człowieka, nie podlegały władzy rozumu. Ceniono sobie prostotę i naturalność, cechy, które człowiek zatracił w procesie cywilizacyjnym. Normy społeczne i postęp techniki sprawiły, że ludzie stali się zagubieni i nieszczęśliwi.
 |
| Edwin Henry Landseer, Ocalona |
Sentymentaliści odrzucali rozum jako główne źródło poznania na rzecz empiryzmu i sensualizmu. Zgodnie z założeniami kierunku, dzieło sztuki powinno być skoncentrowane na psychice, uczuciach i stanach wewnętrznych bohaterów. Ponadto, często wprowadzano tematykę społeczną i elementy dydaktyczne. W charakterystyce bohaterów podkreślano ich indywidualizm.
 |
| Angelika Kauffmann - obraz przedstawiający scenę z „Podróży sentymentalnej” (1780) |
Posługiwano się stylem prostym, pełnym czułości i intymności, chętnie czerpano z folkloru. Sprzyjały temu takie gatunki jak: sielanka, powieść sentymentalna, elegia, pieśń.
Twórcy sentymentalizmu europejskiego
Jan Jakub Rousseau – uważany za prekursora sentymentalizmu, autor m.in. „Nowej Heloizy” i „Emila, czyli o wychowaniu”
Laurence Sterne – jako autor „Podróży sentymentalnej przez Francję i Włochy”, skąd wzięła się nazwa omawianego nurtu
Wolfgang Goethe – jako autor „Cierpień młodego Wertera”
Sentymentalizm w literaturze polskiej
W literaturze polskiej sentymentalizm rozwijał się głównie w Puławach pod mecenatem Izabeli Czartoryskiej. Najważniejszym przedstawicielem tego nurtu był Franciszek Karpiński, autor wierszy miłosnych (m.in. „Do Justyny. Tęskność na wiosnę”), sielanek („Laura i Filon”), „Zabawek wierszem i przykładów obyczajnych” czy „Historii mojego wieku i ludzi, z którymi żyłem”. Sentymentalizm dominował także w twórczości Franciszka Dionizego Kniaźnina, m.in. w „Żalach Orfeusza nad Eurydyką”.
Sentymentalizm stanowił pierwszy przejaw kryzysu racjonalistycznego światopoglądu. Przeciwstawienie uczucia rozumowi, natury cywilizacji było zapowiedzią mającego pojawić się niedługo romantyzmu.